Dünya kadın müzeleri tarihine Türkiye'den de bir çok katılım olacağını umut ediyorum. Çünkü unutulmamasını umduğumuz pek çok ilk, isim, ders, anılarımız; geleceğe yatırım yapmak için nedenimiz ve sınırlar ötesi ortaklıklar kuracağımız pek çok konu var.
* Meral Akkent'in, Değişim ve Güçlenme - Uluslararası Multidisipliner Kadın Kongresinde, İZMİR, 13-16 Ekim 2009, Kadın ve Kültür seksiyonunda sunduğu metni özetleyerek alıntıladık. Sunuş metnine ulaşmak için tıklayınız.
Dünyada 1950'lerden başlayarak 51 kadın müzesinin yazdığı bir kadın müzesi tarihi var. Yedi yeni müze kurulma aşamasında.
Birçok kadın müzesi ikinci ya da üçüncü nesil kadınlar tarafından yönetilse de, kurucularının karşılaştığı önyargılarla şimdiki yöneticilerinin karşılaştıkları arasında fazla bir fark yok.
Kadın müzelerine neden ihtiyaç duyulduğunu bir kez daha açıklamak gerekirse, "ihtiyaç", "mecburiyet", "özgürlük" kavramlarını kullanmak gerekecek.
Kadın müzeleri, geleneksel müzelerin içeriğini zenginleştirdi, tarihe, sanata yeni açılardan bakmayı talep etti, özendirdi. Tercih ya da mecburiyetler sonucunda "mobil müze", "mekansız müze", "sanal müze" gibi alternatif tasarımlarla müze alanına yeni soluklar getirdi.
Varoluş nedenleri sorgulansa da kadın müzeleri, kendilerini yerleşik ve önemli bir kültür kurumu olarak tanımlıyorlar.
Nesillere yayılmış uzun soluklu bir çaba:
Kadının yaşam kalitesini iyileştirme projesi
1960 ve 1980'li yılların feminist hareketleri kadınların yaşam kalitelerini yükseltecek göreceli kazanımlar elde etse de acil çözüm bekleyen birçok sorun kadın hareketlerinin çalışma gündemini oluşturmayı sürdürüyor.
Kadın müzelerinin ortaya çıkış nedenlerini ve sayılarındaki artışı tam da bu noktada, "kadının yaşam kalitesini iyileştirme projesi" ile aynı bağlamda görmek gerek.
Kadın Müzeleri: Bir strateji yöntemi
Dünyada ilk kadın müzeleri, önemli kişilerin biyografilerinin sergilendiği "Hall of Fame" ya da "Pioneer Memorial House" gibi mekanların şeref listelerinde yalnızca erkek biyografilerinin yer almasına tepki olarak ortaya çıktı. Önce Amerika Birleşik Devletleri'nde (ABD) ardından Avustralya'da, kadın müzesi tarihinin ilk örnekleri olarak tanımlanabilecek "Women's Hall of Fame"ler ya da "Pioneer Women's Memorial House"lar ortaya çıktı.
1950'de Avustralya'da, üniversiteleri ile ünlü Brisbane kentinde Pioneer Women's Memorial House Museum "Miegunyah" (1) kuruldu.
1960'lı yıllarda yükselen feminist kadın hareketinin etkileri, kadın müzeleri bağlamında 1970'li yıllarda görülmeye başlıyor. 1980'li yıllardaki yoğun feminist tartışma atmosferinde sanat ve kadın, tarih ve kadın, kent ve kadın konulu eleştirişel analizler, varolan müzelerin içeriklerini de tartışma konuları arasına kattı. Tartışmalardan esinlenen kadın grupları alternatif müze yaratma arayışlarına girdiler. 1980'lerde sekiz kadın müzesi kazanıldı.
1990'lı yıllar, International Federation for Resarch in Women's History'nin (IFRWH) de desteğiyle kadın tarihi konulu araştırmaların akademik alanda kendini kabul ettirdiği bir zaman dilimi oldu. Kadın tarihi, 1990'larda kurulacak 18 yeni kadın müzesinin de ortak konusu oldu.
2000 - 2009 yılları arasında 18 yeni kadın müzesi açıldı. Yedi yeni müze de kuruluş aşamasında.
Kadın müzelerinin etkilerine dair: İki kıtadan iki örnek
Dünyadaki sosyal değişimlerin aynası olarak ortaya çıkan kadın müzeleri, çalışmalarıyla kadın politikalarını etkileyen roller oynuyor.
Kadın müzelerinin etkilerini, 2002 ve 2009 yıllarında ABD ve Fransa'da yaşanan iki gelişme çok iyi örnekliyor:
2002'de, "feminist" kelimesi ilk kez ABD'de, bir devlet müzesi olan Brooklyn Museum tarafından kullanıldı. Brooklyn Museum kendi çatısı altında feminist bir sanat merkezi açtı:Bu merkez, yalnızca feminist sanat içeren sanal bir arşivi de hizmete sundu.(2)
2009'da Paris'te Centre Pompidou´da gösterilen elles@ Centrepompidou - Ulusal Modern Sanat Müzesi Koleksiyonlarında Kadın Sanatçılar sergisi. Bu sergi, Londra'da, The National Gallery´deki 2 bin 300 tablodan sadece dördünün bir kadın sanatçının imzasını taşımasına, Musée d'Orsay ve Louvre´un koleksiyonundaki 35 bin eser arasında birçok nü kadın tablosu olmasına karşın, tek bir kadın ressamın bile eserinin bulunmamasına karşı anlamlı bir tepkiydi.
Kutlanacak çok zafer var ama...
Geleneksel müzelerin "erkek özneli tarih" anlayışına karşı çıkan "kadın tarihi" müzeleri, sadece erkek sanatçıyı özne yapan sanat anlayışını değiştirmeyi amaçlayan "kadın sanatı / sanatçılar" müzeleri, kültürlerarası metotla çalışan müzeler, devletlerin kendi ideolojileri doğrultusunda destekledikleri müzeler ve daha birçok ara kategori kadın müzesi, çeşitli profilleriyle feminist kadın hareketindeki tartışmaların "müzenin kadın haline yansıması" oldu.
Kadın müzelerinin kuruluş amaçları, içerikleri, oynadıkları rol ve toplumdaki önemleri ülkeden ülkeye farklılık gösterse de ortak yönleri pek çoktur.
Bunlar, kültür yaşamında yeni bir model olarak ortaya çıkmış olmaları, dönüştürücü özneler olmaları, kültür yaşamına yaratıcı kadın enerjisini eklemeleri, müzelerde kadınları görünür kılmaları, kadın müzelerinin toplumda gördüğü kabulü artırma yönündeki çabaları olarak sıralanabilir.
Kadın müzeleri tarihinde kutlanacak pek çok zafer görebiliyoruz. Ancak yaptıkları ilgi uyandıran, keyifle izlenen, kadının insan haklarına saygının somuta dönüşmesine katkıda bulunan bu müzelerin düzenli finans kaynakları ve güvenli çalışma koşulları yok.
Buna rağmen başka türlü bir müzenin, tarihe ve sanata başka türlü bir bakış açısının mümkün olduğunu göstermek üzere biraraya geliyor, sorunlarını ve vizyonlarını paylaşarak heyecanlı serüvenlerini sürdürüyorlar.
Haziran 2008'de İtalya'da gerçekleştirilen 1. Uluslararası Kadın Müzeleri Kongresi'nde (3), Avrupa, Asya, Amerika ve Afrika'dan 40 kadın müzesi temsilcisi bir araya geldi. Gündemde, kadın müzelerinin görünürlüğünün ve kadın müzelerine yönelik toplumsal kabulün artması için yapılması gerekenler vardı.
2. Uluslararası Kadın Müzeleri Kongresi, 9 Eylül 2009'da Bonn´da, Frauenmuseum organizatörlüğünde toplandı. Aynı zamanda her müzenin bir konu ile katkıda bulunduğu "Idols, Role Models, Heroines" isimli ilk Dünya Kadın Müzeleri Sergisi gerçekleştirildi.
3. Uluslararası Kadın Müzeleri Kongresi, Buenos Aires´de 24-25 Mayıs 2010'da, Arjantin Kadın Müzesi Museo de la Mujer ev sahipliğinde ve Costa Rica, Peru, Meksika müze girişim gruplarının organizatörlüğünde yapıldı.(4) En önemli iki gündem maddesi, Dünya Kadın Müzeleri Birliği'nin kuruluş çalışmalarını başlatmak ve International Council of Museums (ICOM) bünyesinde Kadın Müzeleri Seksiyonu kurulmasını öngören bir teklif taslağı hazırlamaktı.
Dünya kadın müzeleri tarihine Türkiye'den de bir çok katılım olacağını umut ediyorum. Çünkü öykülerinin unutulmamasını umduğumuz pek çok ilk, yaşamımızda önemli pek çok isim, geçmişten çıkaracağımız pek çok ders, korunacak anılarımız, geleceğe yatırım yapmak için pek çok nedenimiz ve sınırlar ötesi ortaklıklar kuracağımız pek çok konu var. (MA/BB)
(1) Pioneer Women's Memorial House Museum "Miegunyah" (Brisbane, Avustralya) www.miegunyah.org
(2) http://www.brooklynmuseum.org/eascfa/feminist_art_base/index.php
(3) 1. Uluslararası Kadın müzeleri kongresinde, bir kadın müzeleri web sayfası hazırlama kararı alındı ve gerçekleştirildi: http://www.womeninmuseum.net
(4) Kongre hakkında bilgi edinmek içn bkz: : www.2feminista2010.com.ar