Foto: Ferit Ozonat (AA)
Kuruluş tarihi kesin olarak bilinmemesine rağmen, M.S 349 yılında Roma İmparatorlarından 2. Constantinus zamanında kentin etrafının surlarla çevrilerek kalenin güçlendirildiği bilinen ve yaklaşık 6 kilometre uzunluğundaki Diyarbakır Surları, bölge tarihinin surlar üzerindeki kitabelerden okunması özelliğiyle dünyada tek örnek olarak bulunuyor. Olağanüstü görkemiyle yakınından geçenlere, üzerindeki figürlerle adeta tarihin sırlarını fısıldayan surlar, son yıllarda sürdürülen hummalı çalışmalarla UNESCO'nun ''Dünya Kültür Mirası Listesi Adaylık Dosyası''nda yer almaya hazırlanıyor.
Surların ana kısmını oluşturan ve her dönem yönetim merkezi olmuş alanda yer alan M.S 2. yüzyıla ait St. George Kilisesi, Artuklu Hanı ile Cumhuriyet ve Osmanlı döneminin mimari özelliklerini yansıtan yapılarıyla kentin turizmde marka şehir olmasına önemli bir katkı sağlayacak İçkale'deki restorasyon çalışması devam ederken, öte yandan İslam'ın ''Beşinci Harem-i Şerif''i olarak da nitelendirilen Ulu Cami, Diyarbakır'ın yetiştirdiği ünlü kişiliklerden Cahit Sıtkı Tarancı'nın doğup büyüdüğü müze ev, Diyarbakırlı Türk fikir adamı Ziya Gökalp'in doğduğu ev gibi bir çok tarihi yapıyı içinde barındıran Diyarbakır Surları adeta açık hava müzesi görünümde bulunuyor.
Cumhurbaşkanı Abdullah Gül'ün Diyarbakır gezisinde surlar ve İçkale'nin ''Cumhurbaşkanlığı himayesine'' aldığını ifade etmesinin ardından büyük ivme kazanan çalışmalar, Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Müdürlüğü'nün UNESCO Dünya Kültür Mirası Geçici Listesi'ne eklenmesiyle de Diyarbakır Kalesi ve Surları'nın Dünya Mirası Listesi Adaylık Dosyasına yer alması için yapılan hazırlıklara yeni bir soluk getirdi.
Bu kapsamda bir yandan surların çekirdek kısmını oluşturan ve her dönem merkezi olmuş İçkale'deki restorasyon çalışması aralıksız devam ederken, diğer yandan da Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü'nden gelen uzmanlarca alan yönetimi ve alan sınırlarını belirleme çalışması yapıldı. Daha sonra ekibin yönetim planının uygunluğu konusunda ilgili kurumlardan görüşünü sorması üzerine sadece surların değil, Suriçi ilçesinin bütünü, Ongözlü Köprü, Hevsel bahçeleri ve Dicle Vadisi Kırklar Dağı gibi alanların dahil edilmesi kararı alınarak alan sınırı genişletme çalışması yapılacak. Alan yönetiminin belirlenmesinin ardından tarihi surlarla ilgili 5 yıl geçerli olacak bir eylem planı hazırlanacak ve bu plana göre tarihi Surlar korunacak.
''Dünyanın muhteşem yapılarından biri''
İl Kültür ve Turizm Müdürü Teyfik Arıtürk AA muhabirine yaptığı açıklamada, tarihi Diyarbakır surlarının 5 bin 700 metre uzunluğuyla dünyanın muhteşem yapılarından biri olduğunu söyledi.
İlk kez 2000 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığınca UNESCO'ya Dünya Kültür Mirası Listesi için başvurulduğunu belirten Arıtürk, el birliğiyle çalışmalarının devam ettiğini vurguladı. Büyükşehir Belediyesince de koruma amaçlı imar planı hazırlandığını belirten Arıtürk, ''Bunlar tamamlandıktan sonra inşallah surlarımız hak ettiği değeri alarak Dünya Kültür Mirası Listesine girecek ve daha iyi tanıtımını sağlamış olacağız'' dedi.
Arıtürk, son 5 yılda bakanlıkça gönderilen yaklaşık 6 milyon liranın surların onarımı için harcandığını anlatarak, şöyle konuştu:
''Bunun yanında surların projelendirme çalışması yapılıyor. İçkale projemizde devam ediyor. İlk etapta içerdeki yapıların rölöve ve restorasyon projelerini hazırladık ve koruma kurulundan onaylattık. Eski binalar yıkılarak özgün dokuları ortaya çıkarıldı. 2 yüzyıla ait Saint George Kilisesi'nin restorasyonu tamamlandı. Kültürel dokusu en az bozulmuş, 11 yüzyıla ait cami, 19 ve 20. yüzyıldan kalma sivil mimari örnekleri ile görülmeye değer tarihi mekanımız İçkale için son 5 yıl içinde yaklaşık 11 milyon lira bakanlıkça gönderilen ödeneklerle restorasyonlarımız devam ediyor. 2013'te tamamlanmış olarak İçkale'yi hizmete açmayı hedefliyoruz.''
Arkeolojik park
Tevfik Arıtürk, Cumhurbaşkanı Abdullah Gül'ün Diyarbakır ziyaretinde surları himayesine aldığını ifade etmesinin ardından çalışmaların daha da hızlandığını, surların sınır tespiti çalışmalarının diğer kamu kuruluşlarıyla devam ettiğini vurgulayarak, şu bilgileri verdi:
''Bu arada Valilik ve Büyükşehir Belediyesinin ortaklaşa başlattığı surların gecekondulardan temizlenmesini öngören Kentsel Dönüşüm Projesi kapsamında TOKİ ile yapılan anlaşma gereği orada yaşayan vatandaşlarımız mağdur edilmemek koşuluyla ev ve para vererek boşaltılıyor.
Ayrıca İçkale'de bir tiyatronun ve bir Roma Hamamı'nın olduğu bilinmektedir. Bunun için bir kazı yapacağız. Daha sonra biz orayı Arkeolojik Park olarak planlıyoruz. Bütün bu çalışmalarımız 26 medeniyete ev sahiliği yapmış surlarımızla Dünya Kültür Mirası Listesine girerek, Diyarbakır'ın turizm destinasyonunu dünya çapında sağlamak. Aynı zamanda kentimizde inanç turizmi de çok önemlidir. Diyarbakır hem bölgemiz, hem ülkemiz hemde dünya turizmi açısından cazip kılıyor. Surlarımız bütün bu dokuları içinde barındırmasıyla da açık hava müzesi görünümündedir.''