Sadece Güneydoğu’nun değil Ortadoğu’nun da en önemli su kaynaklarından olan Dicle Nehri, son 30 yılda yaşanan değişimlerin sonucu önemli ölçüde kirlendi.
Özelilkle kıyıdaki pamuk tarlalarının kirlettiği nehirdeki balık türlerinin tehlike altında olduğu belirtildi. Nehirde, 20’si bölgeye özgü, 40’tan fazla çeşit balık yaşarken, son zamanlarda bazı balık türlerine rastlanmıyor. Uzmanlara göre kalan türlerin de koruma altına alınması gerekiyor.
Yüzyıllardan beri Diyarbakır’ın yanıbaşında usul usul akan Dicle Nehri, Mezopotamya’nın adeta hayat damarı durumunda. Ama Dicle’de, diğer bir çok su kaynağı gibi, son yıllarda kirlenmeye başladı. Uzmanların adına değişim dediği ancak içinde kirliliği de barındıran olaylar, barajların yapılması ile başladı.
BARAJLAR HEM İYİ HEM KÖTÜ
Dicle Nehri’ndeki değişimleri son yıllarda mercek altına alan Dicle Üniversitesi Fen ve Edebiyat Fakültesi Zooloji Bölüm Başkanı Prof.Dr. Erhan Ünlü’ye göre, barajların yarattığı değişim iki yönlü ele alınabilir.
Bazı balık türlerinin baraj göllerinde daha çok gelişmesini, barajların olumlu yönü olarak gösteren Prof. Dr. Ünlü, “Barajların olumsuz etkisi olarak ta, balık göçlerini engellemesi gösterilebilir. Nehrin alt ve üst havzaları arasında, üremek ve beslenmek üzere göçeden balıkların göç eylemleri önemli ölçüde engellenmektedir” dedi.
KUM OCAKLARI
Diyarbakır’da nüfusun artmasıyla birlikte, inşaat sektörü gelişti, buna bağlı olarak ta nehir kenarındaki kum ocaklarının sayısı arttı. Nehirde bilinçsizce açılan kum ocakları, balıkların en önemli düşmanlarından sayılıyor.
Kum ocaklarının düzensizliğine dikkat çeken Ünlü, “Kum ocakları, balık türlerinin üreme alanlarını tahrip etmektedir. Çünkü bir çok balık kumluk alanda üremektedir”diye konuştu.
PAMUK TARLALARI
Nehir kenarında bulunan onlarca pamuk tarlası, kirliliğin en önemli nedenlerinden olarak gösteriliyor. Tarlalarda yapılan bilinçsiz sulama, erozyona neden oluyor. Tarlalardan nehire akan toprak balıkların üreme alanları kapattığını belirten Ünlü, “Nehire paralel değil de dik yapılan sulama neticesi, çok önemli ölçüde toprak ve çamur nehre akmakta. Bu da balıkların üreme alanlarını yoketmekte. Eskiden nehirde çok rahatlıkla yüzülürken, şimdi nehrin yanına yaklaşamıyorusunuz” şeklinde konuştu.
BALIKLAR YOK OLUYOR
Tüm bu ‘değişimlerin’ sonucu olarak, nehirde balık türleri tehlike sinyali veriyor. 20’si sadece bölgede bulunan, 40’ün üzerinde balık çeşidinin yaşadığı nehirde, bazı türlere artık rastlanmıyor. Değişimlerin sürmesinin balık türlerin soyunu tehdit ettiğini vurgulyan Ünlü, “Balıkların üreme alanları sınırlanmakta, balıkların göçleri engelenmekte. Nehirde meydana gelecek değişikler, balık türlerinin neslini yok olmayla karşı karşıya gelmesine yol açacaktır. Geçmiş yıllarda görülen balık türlerini artık sıklıkla göremiyoruz. Belli bölgelere çekilmiş olabilirler. Daha ileriki aşamalarada bir çok balık türüne rastlayamayabiliriz” dedi.
TEDBİRLER
Dicle Nehri için acil önlem alınması gerektiğini belirten Ünlü, “İleride yapılması düşünülen barajlarda balık geçitleri kurulması, göçlerin engellenmemesi, tarımsal faaliyetlerin daha bilinçli yapılması, daha modern sulama sistemleri kullanılarak erozyonun önlenmesi, kum ocakları faaliyetlerinin daha denetimli yapılması gerekir” diye konuştu.
Adına şarkılar, şiirler yazılan, ağıtlar yakılan, kadim Diyarbakır’ın kadim sırdaşı Dicle Nehri, kirlilik devam ederse, yanına kimseyi yaklaştırmayacak galiba. Erhan Hoca’nın da dediği gibi, 20 yıl öncesine kadar nehir yüzeyinden bakıldığı zaman altı görünürdü. Ama artık çamurdan yanına yaklaşılmıyor. Yerel yönetimlerin cebinde sürekli bulunan Dicle ıslah projeleri tam anlamıyla hayata geçirilse, belki de Dicle eski Dicle olur bir gün.