UNESCO Dünya Mirası listesinden çıkarılmak için, söz konusu varlıkların Dünya Mirası Listesi'ne alınmalarına neden olan özelliklerini yitirecek derecede bozulmuş olmaları ve / veya Dünya Mirası alanın aday gösterildiğinde karşı karşıya olduğu sorunlar karşısında dosyayı sunan devletin önerdiği önlemlerin öngörülen süre içinde gerçekleşmediğinin belirlenmesi gerekiyor.
UNESCO'nun, 1985 yılında 'Dünya Mirası' listesine aldığı İstanbul'da, ihmal ve yıkımlar nedeniyle yaşanan doku kaybının tehlikeli boyutlara varması üzerine yaptığı acil önlemler alınması, aksi takdirde İstanbul'u listeden çıkaracağı yönündeki çağrıyla Aralık 2003'te başlatılan 'Tarihe Sağlam Bir Çatı' kampanyası üçüncü yılına girdi. 27.10.2004 tarihinde başlayan Fazilet Sokak Numara 14'teki evin restorasyon çalışmaları ile somutlaşan kampanya çerçevesinde, Tarihi Yarımada'nın dördüncü tepesi üzerinde yükselen ve 12. yüzyıla kadar uzanan geçmişi ile Bizans ve Osmanlı dönemlerine tanıklık etmiş bir cazibe merkezi olan Zeyrek bölgesini oluşturan tarihi dokuda ayakta kalabilmiş binaların yıkılmasını önlemek için gereken acil müdahalenin yapılması amaçlanıyordu.
Ancak, olaylar hiç de planlandığı gibi gelişmedi. İlk evin restorasyon çalışmaları yaklaşık dört hafta gibi kısa bir sürede bitirilmesine rağmen, binanın resmi açılışı aradan neredeyse bir yıl geçtikten sonra 09 Kasım 2005'te yapılabildi. Kampanya çerçevesinde ancak 3 eski evin restorasyonu yapılabildi, ama müdahale edilemeyen 6 ev kaybedildi.Ulusal Ahşap Birliği öncülüğünde başlayan ve Siemens Ev Aletleri'nin sponsoru olduğu 'Fazilet Sokak Numara 14' restorasyon çalışmasının uygulama mimarı olan S. Ahmet Ergelen, ''60. Yaşında Sinan Genim'e Armağan Makaleler'' kitabı için kaleme aldığı makalede, yaşadığı şaşkınlığı ve üzüntüyü şöyle anlatıyor: "İlk evin çatı ve cephe tamirine kasım 2004'te başlanabildi. Büyükşehir ve Fatih Belediyeleri ile Valiliğin en yüksek düzeyde temsil edildiği basın açıklamasından sonra 'ilk çivinin çakılması' töreni ile iş resmen başladı. Onarım, bir ayda bitti. Edindiğimiz deneyime ve alınan sonuca güvenerek, ikinci eve başlamaya hazırlanıyorduk. Aldığımız bilgiye göre, İstanbul Valiliği 10 kadar evin onarım masrafını üstlenmişti. Biz de 2 evin ayrıntılı keşfini yapmıştık ki, yeni bir belirsizlik ve bekleme sürecine girdik". Aynı makalede, 'Tarihe Sağlam Bir Çatı' kampanyasının amacının acil onarımlarla evlerin ömrünü esaslı restorasyonlara kadar 5 - 10 yıl uzatmak olduğunu vurgulayan Ergelen, "İstanbul Valiliği, masraflarını karşılayacağı ev onarımlarını Ulusal Ahşap Birliği dışında kendi organize etme yoluna gideceğini belirtti. Ancak somut bir iş başlangıcı henüz gerçekleşmiş değil" şeklinde devam ediyor.
Restorasyon çalışmalarının geleceği konusundaki belirsizlik devam ededursun, Zeyrek Evleri bu kez de Kültür Bilincini Geliştirme Vakfı'nın proje sahibi olduğu, yürütücü ortaklığını İşkur'un üstlendiği ve Tarihsel Çevre ve Yapı Korumacıları Derneği'nin de uygulama eğitimi ortaklığını üstlendiği "İbadethane Sokak No: 18 ve No:20" restorasyonları ile gündeme geldi. 'İşgücü Programı-Yeni Fırsatlar Hibe Planı' çerçevesinde başlatılan ahşap ustası eğitim projesi çerçevesinde verilen eğitim programını tamamlayanların uyguladıkları restorasyon çalışması, 'nasıl bir koruma' sorusunu ortaya attı.Doğan Hasol, Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü'nde (Yapı Yayın, 9. Baskı) 'restorasyon'u şöyle açıklıyor: "Aslını bozmadan onarma".
S. Ahmet Ergelen, yine aynı makalede şöyle devam ediyor: "Son yaşananlar gösteriyor ki, Zeyrek veya başka benzeri başka duyarlı mekanlara yapılacak müdahaleler küçük ve kısmi dahi olsa, bütünsel bir planlama ile ilintili olmak zorundadırlar. Aynı bütünsellik, yönetim ve eşgüdüm için de geçerli olmalıdır. Zaman alacak bir hareket planı yapılırken, ahşap evlerin çatı ve cephe onarımlarının acil olarak gerçekleştirilmesi bu bağlamda büyük öneme sahip. 15 - 20 kadar bina için onarım şimdilik mümkün görünüyor. Kısa sürede bu sayı daha da azalacak. Bir taraftan da, onarım şansı kalmamış ya da yıkılmış olup da röleveleri alınmış olan evlerin yeniden özgün malzeme ve yöntemlerle inşasını gerçekleştirecek ustaların yetiştirilmesi gerekiyor".
Fazilet Sokak Numara 14 restorasyonunu www.yapi.com.tr için değerlendiren Ergelen, söz konusu restorasyonun Zeyrek Evleri'nin nasıl restore edilmesi gerektiğine dair iyi bir örnek olduğunu savunarak, "İbadethane Sokak No: 18 ve No:20" restorasyonları ile yapılanın ise Kemer Country'de rahatlıkla bulunabilecek iki bina olduğunu söylüyor. "Bizim yaptığımız işte bir restitüsyon yoktu, basit anlamıyla koruma, katmanları okuma söz konusuydu" diyen Ergelen, şöyle devam ediyor. "18 ve 20 numaralı binalarda yapılan, strüktürel sağlamlığı yeterince irdelenmeden binaların tamamen yıkılıp kopyalarının yapılması ve restitüsyon iddiası ile pencere ölçülerinde olduğu gibi bazı değişikliklere bile gidilmesidir. Böylelikle kültür mirası kavramının içi boşaltılmış, tarihsel yapım sürecinde oluşan katmanların belgeleri yokedilmiştir.Gerçek ötesi bir tematik parkın UNESCO'nun korumak istediği kültür mirası kavramına ne kadar uyduğunun kararını yine UNESCO vermelidir".
Fotoğraflar: Ulusal Ahşap Birliği