Foto: StuartSilk Architects, Bending Paths
Amerika genelinde çok sayıda mimarlık firması, Çin'deki yaptıkları iş sayısında yaşanan şaşırtıcı patlamadan yararlanıyor. Çin'deki işler, bitkin ABD ekonomisinin bıraktığı boşluğu doldurmaya yardım ediyor. Ancak mimarlara göre daha da çekici olan şey, Çinli müteahhitlerin ve hatta kamu kurumlarının, ABD'deki muadillerine göre daha iyi müşteriler olduğunun anlaşılması. Mimarlar, Çinlilerin daha hırslı, maceracı ve dahası, planları gerçekleştirecek harcamayı yapmaya istekli olduğunu söylüyor.
Şanghay'ın bir banliyösündeki Zhongkai Sheshan Villa projesi, Çin'deki bazı mimari kontratların nasıl yürütüldüğüne dair fikir veriyor. Projenin müteahhidi Şanghay ZK Gayrimenkul Şirketi'nin danışmanı Wang Qian, 2003'te California Palm Springs, Los Angeles ve Toronto'daki lüks yerleşimleri gezdikten sonra, evlerin tasarımı için Kuzey Amerikalı mimarları seçmiş. Wang, "Çinli mimarların bunu yapıp yapamayacağını bilmiyorum. Belki yapabilirler ama ben bu riski almak istemedim" diyor.
Seattle'daki 17 kişinin çalıştığı mimarlık firmasından mimar Stuart Silk, villaların dokuzu için sipariş almış. Bu evlerin 7,5 ile 15 milyon dolar arasındaki fiyatları, dudak uçuklatıcı. Silk'e fark yaratan planlar çizmesi söylenmiş ama üslup konusunda bir öneri sunulmamış. Belli bir bütçe de yokmuş. Meslek yaşamında ilk kez, boş tuvale bakan bir sanatçı konumuna düşen Silk, "Bu durum, beynimin daha önce pek kullanmadığım bir kısmını geliştirdi" diyor. Ancak planları geliştirirken istekler gelmeye başlamış. Örneğin Silk, geleneksel Çin Feng Shui ilkelerinde iyi talihin merdivenlerden yuvarlanıp kapıdan dışarı çıkmaması için ön kapının merdiven dibinde olamayacağını öğrenince şaşırmış. Yine de, Çin'deki işlerden "gerçek anlamda kazançlı" çıkmış.
New York'taki Steven Holl Mimarlık'ın büyük ortağı Chris McVoy, Çinli bir müteahhidin Pekin'deki çok katlı konut projesine yönelik fikir geliştirmesi için üç ay süre tanıdığını söylüyor. Holl'un şehirciliğe dair fikirlerini projeye katan şirket, jeotermal enerjiden yararlanmış ve Çin'in iç karartıcı Sovyet tarzı yüksek binalarında gördüğü bütün yanlışlıkları düzeltmiş. McVoy, "Bize 'Çok uçuksunuz, bu işi unutun' diyeceklerini düşündük. Yaklaşık 20 kişilik bir gruba sunum yaptık. Tabii, sunum bitince hepsi ilk sözü başkana bıraktı. Başkan, 'Herkes bina yapabilir, ama mimaride zarafeti çok az kişi yakalayabilir' dedi" diye anlatıyor. Gerçekleştirilen proje, Çin'in güneyindeki Şenzen'de faaliyet gösteren büyük müteahhitlik firması China Vanke'nin genel merkezi gibi çok daha yenilikçi çalışmalara zemin hazırlamış. Yükseliği Empire State Binası'na eşit bu binanın altında bir şehir parkı yapmak amacıyla, beş kat yüksekliğinde ayaklar yerleştirilmiş. Şirket Orta Çin'de, 'Dilimlenmiş Boşluk Bloğu' adını verdiği ve içine güneş ışığı alması için çentikli geçitlerin açıldığı binayı da tasarlamış. "Amerikalı bir müteahhit böyle işler yapmamıza asla izin vermezdi" diyen McVoy Amerikan zihniyetini, "Daha önce yapılmamış bir şeyi yapmamalısınız. Akıldaki tek konu, risk. Çinlilerde bir tür korkusuzluk var" diye tarif ediyor. McVoy, "Maddiyatçı olmayan fikirleri, tarihle ve kültürle kurulan bağlantıları ve özellikle anlam arayışını takdir ediyorlar" diyor.
Mimarlar böyle müşterileri sever. 25 çalışanı olan San Francisco merkezli Heller Manus Mimarlık şirketinin şu anki işlerinin üçte ikisi Çin'de. Şirketin Amerika Mimarlar Enstitüsü başkanlığını yürüten ortağı Clark Manus'ın bu konuda bir teorisi var. Manus, "ABD'de siyasi elit, çoğunlukla avukatlardan oluşur. Çin'de ise en üst düzey yetkililer genelde mühendis. Bunlar bir sorunla karşılaşınca, çözüm için para ve emek harcar" diyor. Yukarıdan aşağıya işleyen kararlı bir sistem, insanlar istese de istemese de projeleri mutlaka gerçekleştiriyor.
Kalkınma daha şimdiden Çin'in tarihi mimari dokusunun çoğunu yok etti. McVoy kendi şirketinin, tarihi değeri olan binaların yıkılmasını gerektiren bir projeye "ciddi kuşkuyla" yaklaşacağını söylüyor. Çin'de daimi ofis açan Chicagolu Goettsch Partners şirketinin Asya operasyonlarını Şanghay doğumlu genç ortak James Zheng yönetiyor. Zheng, zamanının yüzde 60'ını Çin'de geçirdiğini belirtiyor. Heller Manus'tan Jeffrey Heller'ın dediği gibi, "Her şey kurduğunuz ilişkilere bağlı". Çin'de büyük ölçekli ticari projeleri yürütecek yerli mimar sıkıntısı çekildiğini söyleyen Zheng, büyük projeleri gerçekleştirecek yeterli tecrübeye her müteahhidin sahip olmadığını da ekleyerek, "İnşaata dair hiçbir şey bilmeyen müşterilerden kaçarsınız çünkü size saygı duymaz ve iş sırasında değişiklikler yapar" diyor. Bu da, mimarların ABD'li müşterilerle ilgili şikâyetlerine çok benziyor.