Otuz yıllık baş döndürücü bir büyümenin ardından Çin, şimdi hiç tanımadığı bir sorunla karşı karşıya. Ülkenin teklemeye başlayan ekonomisinde çok miktarda satılmayan mal elde kalıyor. Çelikten elektrikli ev aletlerine, otomobilden konuta kadar bütün alanlardaki fazlalık yüzünden Çin, sert bir ekonomik yavaşlamadan kurtulmakta zorlanıyor. Üstelik bu durum şimdi fiyat savaşlarına ve üreticilerin ihracat çabalarını ikiye katlamalarına da yol açıyor. Hükümet ekonomik verilere engel koyarak veya müdahale ederek ülkedeki stok fazlalığının büyüklüğünü özenle makyajlıyor.
Tüm bunlar aslında ekonomiye duyulan güveni koruma gayretlerinin bir parçası. Fakat Çin'deki imalatçıların başlıca gayri resmi anketine göre nihai ürünlerin envanterindeki Ağustos artışı, anketin başladığı Nisan 2004'ten beri hiçbir ayda görülmemiş bir düzeye ulaştı. HSBC/Markit adlı bu ankete göre stok artışındaki bir önceki rekor Haziranda kırılmıştı. Mayısla Temmuz aylarında da ayrıca artış kaydedildi. Hong Kong merkezli ekonomik analiz firması J Capital Research'ün araştırma direktörü Anne Stevenson-Yang, "Baktığımız tüm imalat sektörlerinde yaz boyunca daha çok satış bekleniyordu ama bu satışlar bir türlü gerçekleşmedi" diyor. Ona göre, stokların son derece yüksek seyrettiği ve fabrikaların üretimi kısmaya başladığı bu şartlarda "işler yavaş yavaş durma noktasına geliyor".
Çin'deki sorunlar bazı ekonomistlere kâbuslar gördürüyor ve bu kâbusların en kötüsünde ABD ve dünyanın büyük bir bölümü tekrar bir durgunluğa sürükleniyor. Dünyanın ikinci büyük ekonomisi olan Çin, 2008'deki küresel mali krizden beri ekonomik büyümenin en etkili lokomotifi. Çin'in ekonomik olarak zayıflaması, yurt dışından daha az mal ve hizmet alması anlamına gelecektir. Buysa küresel mal stokunun artması, fiyatların düşmesi ve dünya çapında üretimin zayıflamasına yol açacaktır.
Son otuz yıldır Çin ekonomisinin başlıca dayanağı olan ihracattaki büyüme neredeyse durma noktasına geldi. Özellikle çelik üretiminde kullanılan demir cevheri gibi hammaddelerde ithalat da yavaşladı. Bu arada emlak fiyatları düşüyor ve para ülkeyi hem yasal hem de yasadışı yollardan terk ediyor. Güneydoğu Çin'de resim çerçevesi ve fincan dağıtımı yapan bir toptancı şirketin sahibi To liangjian, "Satışlar geçen yıla göre yüzde 50 düştü, stoklar iyice arttı" diyor. Bir musluk ve lavabo toptancısının müdürlüğünü yapan Wu Weiqing de son bir yılda satışlarının yüzde 30 azaldığını dile getiriyor. Ona rağmen tedarikçileri olan fabrika, var gücüyle mutfak armatürleri üretmeye devam ediyormuş. Weiqing, "Tedarikçimiz üretimi kesemediği için stokları büyüdü; talep tekrar yükseldiğinde satış fırsatını kaçırmak istemiyorlar" diyor.
Özellikle ülkenin önde gelen iki sektörü, yani konut ve otomobil sektörleriyle ilgili olarak Çin hükümetinden liderler, yaşam kalitesiyle ilgili kaygıları ekonomik büyümedeki artışın önüne koymaya başladı. Sorunun bir bölümü de zaten bundan kaynaklanıyor. Emlak spekülasyonlarını caydırmanın konut fiyatlarını makul bir düzeye çekeceğini uman Başbakan Wen Jiabao, bir ev sahibi olanların başka ev almalarını yasaklamıştı. Bu yasak, konut fiyatlarında sert bir düşüşe yol açmakla birlikte konut inşaatında ve inşaat işçilerinin istihdamında da yaygın bir düşüşe neden oldu.
Bu arada ülkedeki en büyük şehirlerden biri olan Guangzhou'da belediye, trafik sıkışıklığını ve hava kirliliğini azaltabilmek için bu yaz yeni araç tescilini büyük ölçüde kısıtladı. Çin otomobil endüstrisiyse son on yılda on kat büyüyerek dünyanın en büyüğü oldu. Fakat satılmayan araç stokları ülke çapındaki bayilerde şişiyor. Sektör yalnızca yüzde 65 kapasiteyle, yani kârlılık için genelde gerekli olan yüzde 80'in çok altında çalışıyor. Yine de ülkede birçok yeni fabrika kuruluyor. Çin'deki resmi Ulusal Kalkınma ve Reform Komisyonu'na göre bu tesislerle birlikte önümüzdeki üç yılda ülkenin otomobil üretim kapasitesi, Japonya'daki tüm otomobil fabrikalarının ürettiği (veya ABD'deki otomobil fabrikalarının ürettiğine yakın) miktarda bir artış gösterecek. Bayilerdeki yeni araç stoklarıysa Aralık sonundan Haziran sonuna 900 bin adet artarak 2,2 milyona ulaştı ve ona rağmen perakende satışlar en iyi ihtimalle yerinde sayıyor, muhtemelen de düşüyor. Çin'deki beşinci büyük bayi zinciri olan Zhongsheng Grubu'nun başkanı Huang Yi, "Envanterler bizim için artık çok ama çok yüksek düzeylere ulaştı. Üstelik yılın ilk yarısında özel kampanyalar düzenlemeseydim bu seviye daha da yüksek olurdu" diyor.
İmalatçıların çoğu üretimi kısmaya yanaşmıyor ve birçok bayi, araçları koyacak yer bulmanın ve şişen stokları finanse etmenin çarelerini arıyor. Bununla birlikte hükümet envanter sorunlarını resmi olarak görmezden geliyor. Örneğin Kamu Güvenliği Bürosu azalan araç tescilleriyle ilgili verilerin yayınını durdurdu. İş dünyasının çeşitli sektörlerinden isimlerse Çin ekonomisinin sıkıntıda olduğuna emin. Musluk ve lavabo satış müdürü Wu'nun dediği gibi, "Envanterlerde sürekli bir giriş çıkış olurdu. Şimdiyse her şey yerinde duruyor ve bu arada stoklar kabarıyor".
KEITH BRADSHER