Depremde binalarının çökeceği kesin olan Zeytinburnu sakini çok rahat: Buralardaki binalar aslan gibi, hiçbir şey olmaz. Olursa da olsun alın yazısı.
"Buralardaki binalar aslan gibi, bir şey olmaz...", "100 metrekare gecekondum vardı, müteahhide verdim, apartman yaptı. Yapılırken belediyeden gelip bakan olmadı. Sonra rüşvet verdim, üste bir kat daha çıktık. Herkes böyle yaptı...", "Biz binamızı kendimiz yaptık, ne mimar vardı, ne mühendis..."
Bu sözler, binalarının depreme dayanıklılığı tek tek incelenen ve 2 bin 295'i için 'çürük' tespiti yapılan Zeytinburnu'nun Sümer Mahallesi'nde oturanlara ait. Ancak mahallede oturanlar hâlâ canlarını değil mallarını düşünüyor.
İlk pilot çalışma Zeytinburnu
İstanbul Büyükşehir Belediyesi ve Japonya Uluslararası İşbirliği Ajansı'nın ortaklaşa yürüttüğü deprem risk analizleri sonuçlarına göre İstanbul'da 7.5 büyüklüğünde bir deprem olursa 50-60 bin bina ağır hasar görecek ya da yıkılacak. Hangi mahallelerde ağır yıkımların olacağı biliniyor. Ancak depremin yedinci yılında yıkılacak binalarının tek tek tespit edilmesine yönelik sadece bir pilot proje tamamlanabildi: Zeytinburnu. İlçedeki 16 bin binada yapılan incelemeler sonucunda depremde can kaybı riski çok yüksek olan 2 bin 295 bina tespit edildi. Bu binalar yoğun olarak Sümer Mahallesi'nde. Deprem halinde mahallenin yüzde 30'u yıkılacak.
'Can kaybı riski yüksek' yapılarda oturanlara, binalarının yıkılacağı söylenmedi. Ancak mahalleli, zeminin ve yapılarının sağlam olmadığının farkında. Yine de hayat, umursamaz bir şekilde devam ediyor. Üstelik çürük apartmanlarda 15 bin kişinin hayatı tehlikedeyken en çok konuşulan konu rant. Mahallede pek çok kişi, maddi zarara uğrayacağı gerekçesiyle dönüşüm projesine karşı.
Daracık sokaklı, bitişik nizam Sümer Mahallesi'nin çarpık yerleşimi, gecekondu geçmişine uzanıyor. 1960'ların derme çatma gecekonduları, 1990'larda rant kapısı oldu. Bölgeye müteahhitler girdi, denetimsiz bir inşaat furyası başladı. Recep Tayyip Erdoğan'ın Büyükşehir Belediye Başkanı olduğu dönemde de bahçeli gecekonduların yerini, sokakları daraltan apartmanlar aldı. 7 bin olan nüfus birkaç yıl içinde 45 bine çıktı.
Belediye yeni uyandı!
Yıllar sonra Zeytinburnu Pilot Projesi hazırlanınca bölgede inceleme yapan Büyükşehir Belediyesi'nin ekipleri, binaların depreme dayanıksız olduğunu keşfetti! Çözüm olarak 'Kentsel Dönüşüm Projesi' gündemde. Bütün İstanbul'da insanların modern bir çevre ve sağlam evlerde yaşamasını hedefleyen projenin Sümer Mahallesi'nde başlaması planlanıyor. Bu çerçevede ya mahalleliye aynı yerde sağlam konutlar yapılacak ya da daha başka bölgelerdeki toplu konut alanlarına taşınacaklar. Bu yüzden mahallenin en önemli konusu bu.
30 yaşındaki muhtar Akın Coşkun insanların can güvenliklerinden önce yapılarını düşündüklerini söylüyor: "Bize gelip 'Eve tadilat yaptıracağım. Binalar yıkılacaksa söyleyin masraf yapmayalım' diyen çok. Canını düşünmüyor, bunu düşünüyor. Çatalca'ya, Şarköy'e gönderilecekleri söylentileri çıkıyor. İnsanlar rant için buraların başkalarına peşkeş çekileceğini düşünüyor."
59 yaşındaki Veysel Mutlu, 45 yıldır Sümer Mahallesi'nde oturuyor. 10 yıl önce gecekondusunun yerine bir apartman dikmesi için müteahhitle anlaşmış: "Benim 100 metrekare gecekondu yerim vardı. Her katta çift daire yaptık. Çıkmalarla oldu 60'şar metre. Ben dört daire aldım. Binayı inşa ederken belediye bir tane adam gönderip baktırmadı. Biz de belediyeye rüşvet verip üste kaçak bir kat çıktık. Herkes böyle yaptı."
Mutlu, buradan gitmektense çürük binada oturmayı tercih ediyor: "Hem bize yeni konut yaparlarsa farkını bize ödetecekler. Burada kimse öyle 20-40 bin YTL ödeyemez. Bize yine burada konut yapsınlar. Bir yere gitmeyiz."
Mutlu'nun 40 yıllık arkadaşı Yılmaz Kadan da mahallede çoğunluğun kafasındaki soru işaretlerini dile getiriyor: "Madem Zeytinburnu yıkılacak, niye yeni binalar neden yapılıyor, daireler 100 bin YTL'ye satılıyor. İngilizler, İsrailler, hipodromun olduğu yerleri satın almış. Buranın kaymağını onlar yiyecek. Bunun için bizi buradan gönderecekler."
'Allah yazdıysa olur...'
'Deprem olursa ne yapacaksınız' sorusunu Kadan, "Buradaki binalar aslan gibi, hiçbir şey olmaz" diye yanıtlıyor. Mutlu da ekliyor: "Allah yazdıysa burada kazada ölürsün. Bu alın yazısı."
Ağabeyi ve oğullarıyla Sümer'deki gecekondusunun yerine sekiz yıl önce apartman diken 70 yaşındaki Hüseyin Yıldız da başka yere taşınmaya karşı: "Biz binamızı kendimiz yaptık. Ne mimar ne mühendis vardı, ne de usta. Kafamız nasıl çalışırsa öyle yaptık. Belediye hiç gelmedi. O zaman ruhsatı veriyordu, nasıl yaparsan yap. Biz kendimiz oturacağımız için sağlam yaptık. Ama müteahhitler öyle düşünmüyor. Deprem olursa buranın yüzde 99'u yıkılır."
Evlere sokmadılar
Belediyenin, Zeytinburnu'ndaki çalışmasını yürüten iştiraki BİMTAŞ'ın üst düzey yetkilisi, ilçede karşılaştıkları manzarayı şöyle anlatıyor:
"Binalarda normalde çekiçle zor kırılması gereken kolonlardaki beton, küçük bir yumruk darbesiyle dökülüyordu. Binaların çoğunda deniz kumu kullanılmıştı. Hiçbir teknik hesap olmadan yapılmışlardı. Su sıkıntısı çekilen yıllarda yapıldıkları için betonların hiç sulanmamış olduğunu tespit ettik. Can kaybı riski yüksek binalar, 1985 ile 1995 yılları arasında inşa edilenler. Evlerin içine girerek 5 bin inceleme yapmayı planladık. Bunların yaklaşık 1300 tanesinde evlere sokulmadık. 'Benim ruhsatım yok, binamı yıkacaklar' diye düşünüyorlar. Bazı yerlerde müteahhitler karşımıza çıkıp binaya sokmadı. 'Ben yaptım. Burası sağlam' dediler."
Büyükşehir Belediyesi yetkilileri ise "Kentsel dönüşüm planlarının hazırlık çalışmalarının sürdüğünü belirterek, halkın bilgilendirilmesi için mahallelerde ofisler açacağız. Tek tek insanlarla konuşularak ikna edilmeye çalışılacak" diye konuşuyor.
Belediye yasa için Meclis'i bekliyor
Deprem tehdidi altındaki İstanbul'da, insanların güvenli konutlara taşınmasına ilişkin Kentsel Dönüşüm Projesi kâğıt üzerinde kaldı. 17 Ağustos felaketinden sonra yasal düzenlemeler yapılarak, depreme dayanıksız binalarda oturan insanların, güvenli konutlara kavuşturulması projelerinde yetki, belediyelere verildi. İstanbul'da da Büyükşehir Belediyesi'nin çalışmaları, zemin incelemeleriyle başladı. Üniversitelerin işbirliğiyle İstanbul'un deprem riski, yapı stoku, zemin araştırmaları, imar uygulamaları gibi konuları içeren kapsamlı bir deprem nâzım planı hazırlandı. Mikro bölgeleme çalışması sonucunda, depremde afet bölgesine dönüşecek mahalleler tespit edildi.
Bu alanlarda yaşayan insanların ya bulundukları alanda ya da kentin başka noktalarında güvenli konut sahibi yapılması için kentsel dönüşüm projeleri planlanıyor.
Olası İstanbul depreminde büyük zarar göreceği sanılan 10 ilçenin sadece birinde (Zeytinburnu) binalar tek tek incelenerek riskliler tespit edilebildi. Belediye iştiraki BİMTAŞ'ın bu çalışması, Fatih ve Küçükçekmece'de de sürüyor. Fatih'te 38 bin 580, Küçükçekmece'de ise 60 bin 938 bina taranıyor. Bu projelerin gelecek yıl bitirilmesi hedefleniyor. Tarama için Eminönü, Beyoğlu, Bakırköy, Bahçelievler, Avcılar, Bayrampaşa, Adalar sırada. Belediye yetkilileri, yasal düzenlemeler yapılmadan kentsel dönüşümüın mümkün olmadığını belirterek, "Yasal düzenlemenin TBMM tarafından yapılmasının hemen ardından çalışmalar hızlanacak" diyor.