Avrupa Nükleer Araştırma Merkezi (CERN), Isparta'daki faciada hayatını kaybeden 6 Türk bilimadamının da katkıda bulunduğu dünyanın en önemli nükleer fizik deneyi için geri sayıma başladı. Türkiye, kaybettiği 6 önemli bilimadamının uğraş verdiği bu projeye tam üyelik yolunda ilk adım olarak 14 Nisan'da CERN'le işbirliği anlaşması imzalayacak. Halen CERN'de gözlemci olarak görev yapan Türk bilimadamlarına, deney sürecinde yenileri katılacak ve bilimsel sonuçları Türkiye ile paylaşılacak. İki ülkenin altında 'derin' deney CERN, İsviçre'nin Fransa sınırındaki Cenevre kentinde iki ülke sınırının yaklaşık 100 metre altında kurulu dünyanın en büyük fizik laboratuvarı. Large Hadron Collider (LHC) 'Büyük Hadron Çarpıştırıcısı' için büyük bölümü Fransa topraklarının altında 27 kilometrelik çember tünel kazıldı. Tünellerin içine yerleştirilen çelik borunun içi, yine CERN'de geliştirilen güçlü elektromıknatıslarla kaplandı. Bu mıknatıslarla oluşturulan manyetik alan, boru hattının içindeki küçük çaplı bir kanalda ters yönlerden harekete geçirilecek protonların belirlenen yörüngede yol almasını ve belirlenen noktalarda çarpışmasını sağlayacak. Çarpışma noktalarındaki verilerin bilgisayara aktarılabilmesi için, 'mutlak sıfır' sayılan -273 Calvin derecenin 2 derece üstünde (-271 Calvin derece) 'süper iletken' haline gelen özel kablolar geliştirildi. Protonların yol alacağı kalan kanalın, 140 bin ton sıvılaştırılmış helyum gazıyla soğutulması işlemine de başlandı. Evrenin oluşumu gözlenecek Çarpışma anının, evrenin oluşumunun başladığı varsayılan 'büyük patlama'nın küçük boyutta bir benzerini gözlemleme imkanı vermesi bekleniyor. Patlama sırasında, bugüne kadar gözlemlenemeyen iki parçacığın da ortaya çıkması bekleniyor: İngiliz fizikçi Higgs'in adını taşıyan ve maddeye kütlesini veren 'Higgs' parçacığı ve evrenin büyük kısmını oluşturduğu düşünülen 'karanlık madde'... Saniyede 40 milyon fotoğraf Patlama anını gözlemlemek için elektronik ve manyetik flitrelerle donatılmış dev modüller inşa edildi. Bu modüllerde toplanacak veriler, 150 milyon kanaldan saniyede 40 milyon kez görüntülenecek ve bu görüntüler, GRID ağındaki veri işleme yeteneği bakımından dünyanın en büyük bilgisayarları arasında bulunan CERN bilgi işlem merkezinde ön işlemeden geçirilerek 200'e indirilecek; asıl araştırmalar bu veriler üzerinde yapılacak. Higgs parçacığının, saniyenin 10 üzeri - 30'da biri kadar bir zaman aralığında ve ancak başka parçacıklara ayrışmasıyla gözlemlenmesi bekleniyor. 9 milyar dolar harcandı Çarpışma deneyi için 14 yılda bilimadamları, araştırmacılar ve öğrencilerin yanısıra mühendisler, kaynakçılar, marangozlar ve işçilerden oluşan yüzlerce kişilik ordu yılın 12 ayı çalıştı. Yer altındaki 27 kilometrelik tünel ile birlikte bugüne kadar 8 milyar dolar harcandı. İlk çarpışma Temmuz'da Teknik çalışmaların tamamlanmasıyla tüneller ziyaretçilere kapatıldı. Deneyler sırasında ortaya çıkacak radyoaktivite nedeniyle tünellere fizikçiler de bir süre giremeyecek. CERN bilim direktörü Jos Engelen, "LHC'nin haziran sonuna doğru hazır olmasını, ilk çarpışmayı da temmuz ortasına kadar gerçekleştirmeyi planlıyoruz. Bu deneyler sonunda çok heyecan verici yeni bulguların ortaya çıkacağından eminiz" diyor. 15 petabayt bilgi işlenecek Deney sırasında yılda 15 petabayt bilgi bu bilgisayar sistemine aktarılacak. Bu verinin boyutu, dünyadan aya uzanan bir CD dağı şeklinde örnekleniyor. CERN'in bilgi teknolojileri başkanı Dr. Wolfgang von Rüden, şunları söylüyor: "Deneyler sırasında saniyede 250 bin DVD boyutunda bilgi ortaya çıkacak. Bunlardan yılda 15 petabaytlık bilgiyi biz kaydedeceğiz. GRID'in aralarında Türkiye'nin de bulunduğu CERN'le çalışan 14 ülkedeki 140 bilgisayar merkezinde bu bilgiler işlenecek. CERN'de üretilen veri boyutu süreç içinde 20-25 petabayta çıkması bekleniyor." Türk bayrağı yok CERN Bilim Direktörü Jos Engelen, tam üyelik şartlarını, "Avrupa ülkesi olmak, bütçeye katılmak ve ülkesinde akademik-deneysel ortamı oluşturmak" diye özetliyor. Türkiye'nin katıldığı projelere 1.5 milyon dolar katkıda bulunduğu CERN'e tam üyeliğin bedeli yılda 20 milyon dolar. Karşılığında daha çok Türk bilimadamı CERN'e gönderilebilecek ve üretilen bilimsel verileri paylaşma imkanını sağlanacak. Ayrıca, bu rakamın önemli bir bölümü ihaleler aracılığıyla Türkiye'ye dönecek. ATLAS'ta görevli Samim Erhan, patlama anını görüntüleyecek detektörlerden birinde Bursa'da yapılan bir parçanın kullanıldığını ve imalatçı şirketin CERN ödüllendirildiğini anlatıyor. Yerin 100 metre altında en büyük araştırma merkezi Avrupa Nükleer Araştırma Merkezi / Conseil Europèen Recherche Nuclèaire (CERN), İsviçre ve Fransa sınırında yer alan dünyanın en büyük parçacık fiziği laboratuvarı. 1954'te, ABD ve Rusya ile bilimsel yarışa girmek üzere 12 Avrupa ülkesinin katılımıyla kurulan CERN'in bugün 20 asil üyesi ve aralarında Türkiye'nin de bulunduğu 8 gözlemci üyesi var. Ağırlıkla kurucu ve gözlemci üyelerden olmak üzere CERN'de 2500 fizikçi çalışıyor. Yüzeydeki tarım arazilerinin yaklaşık 100 metre altında dünyanın en gelişmiş nükleer fizik deney sistemleri kurulu. Deneyler tıpta da çığır açıyor Halen tıpta kullanılan rontgen ve MR cihazları bu çalışmaların ürünü. CERN'deki bilimadamları, vücudun en küçük parçlarını dahi görüntüleyebilen yeni nesil MR cihazlarının müjdesini şimdiden veriyor. Bu gelişme, kanser gibi teşhisi ve tedavisi zor hastalıkların henüz oluşum aşamasında görülmesini sağlayacak. CERN'de neler araştırılıyor Parçacık fiziği ve elektronik alanında çalışmalar yapılan CERN'de fizik alanında en önemli çalışma Large Hadron Collider (LHC) 'Büyük Hadron Çarpıştırıcısı'... Buna bağlı olarak, kısa adları ATLAS, CMS, ALICE ve LHC-b olan 4 izleme detektörü bulunuyor. Elektronik bölümü bu araştırmalarda ortaya çıkan verileri işliyor. 'world wide web' (www) ile internet yazılımı 'html' kodları 1989'da Tim Berners-Lee tarafından burada üretildi. Web'in yetersiz kalması üzerine CERN uzmanları GRID'i geliştirdi. Kitap ziyaretçi sayısını patlattı CERN'in basın sorumlusu Renilde Vanden Broeck, Melekler ve Şeytanlar kitabının çok satmasıyla birlikte günde birkaç ziyaretçi mesajının geldiği kuruma binlerce e-posta yağmaya başladığını belirtirken, internet sitelerine açıklama yayınlamalarına rağmen hala insanların endişe dolu mesajlar göndermesinden yakınıyor. Ancak bu ilgi CERN'in tanıtımında büyük rol oynadı. Yılda bir kez ziyarete açılan bilim üssünü ziyarete gelenlerin sayısı geçen yıl 30 bini, bu yıl 6 Nisan'da ise 55 bini aştı. Vanden Broeck, Da Vinci Şifresi filmiyle ilgili bir de 'film hilesi'ni açıkladı: CERN'de yapılan çekimlerde oyuncu kullanılmadı, oyuncular daha sonra görüntülerin üzerine monte edildi. Vanden Broeck, filmde Cern'deki cinayeti araştıran başrol oyuncusu Tom Hanks için, "Sadece filmlerde gördüm" dedi. Dan Brown'ın hayal gücü Dan Brown'ın Türkiye'de de çok satan romanı Melekler ve Şeytanlar'da, 'İlluminati' örgütünün casusu CERN'e girerek parlak bir fizikçi olan Leonardo Vetra'yı öldürüyor ve 'antimadde'yi çalarak (!) yok etmesi için Vatikan'ın altına yerleştiriyordu. Bilimadamları antimaddenin salisenin de altında bir zaman aralığında ortaya çıkıp yok olduğunu, kitaptaki gibi bir durumun mümkün olmadığını vurguluyorlar.