Fransa Ulusal Bilimsel Araştırma Kurumu’nun (CNRS) teknik yenilikler ve kent taşımacılığı konularında çalışmalar yapan araştırma görevlisi Robin Foot, üç yıl önce hazırladıkları raporda, Phileas marka Hollanda yapımı metrobüslerin kent taşımacılığındaki sakıncalarını açık bir şekilde vurguladıklarını kaydetti.
Foot, İstanbul için 50 metrobüs alınmasına karar veren yetkililerin ne düşündüklerini anlayamadığını söyledi. Raporda, Phileas’ların, Hollanda’nın Rotterdam Limanı’nda konteyner trafiğini düzenlemek amacıyla geliştirilen araçlardan esinlendiği belirtildi.
Raporda, "manyetik kılavuzlamalı" metrobüslerin kent içi trafikte uygulanmasının neredeyse imkânsız olduğu sonucuna varıldı. Bunun nedeni olarak, manyetik kılavuzlamanın sürücülere kapasitelerinin çok üzerinde zihinsel bir çaba yüklemesi gösterildi. Yol boyunca yerleştirilen mıknatıslarla aracın bir tramvay gibi kendi güzergâhını bulması anlamına gelen ve bu sayede kamu taşımacılığına tahsis edilen yol şeritlerinin çok daha dar tutulabilmesini amaçlayan sistem, teoride Phileas’ların başlıca teknolojik üstünlüğüydü.
Foot, İstanbul’da olduğu gibi, araçların bu özelliğinin devre dışı bırakılması durumunda klasik araçlardan yaklaşık iki kat daha pahalı olmaları ve tekerlek çaplarının küçüklüğünün yanı sıra, kinetik enerjilerini azaltma amacıyla araç kütlelerinin hafifletilmiş olmasının bir dezavantaj haline geldiğini belirtti.
"Belge veremediler"
Foot, şöyle devam etti: "Raporu sunduğumuzda, Hollanda firmasıyla sözleşme imzalayan Fransa’nın kuzeyindeki Douai Belediyesi, çoktan parasal yükümlülük altına girmişti. İmzalamadan önce raporumuzu okuma imkânı bulsalardı, Fransız hükümetinden tramvay statüsüyle işletme izni almakta ciddi biçimde zorlanacaklarını kolayca anlarlardı."
Foot, Fransız bakanlık uzmanlarının "standartlara uygunluk belgesi" verebilmek için talep ettiği çeşitli deney raporlarını, firmanın bir türlü sunamadığını vurguladı. Foot, "Programları yeniden yazdıklarını, kusurları giderdiklerini iddia ediyorlar, ancak, o kadar süredir belgeleri sunamadıklarına göre ellerinde olmadığı kuşkusu da uyanıyor" dedi. 45 bin nüfuslu Douai kentinin 2005’te satın aldığı, "Phileas’ın küçük kardeşi" olarak da adlandırılan tramvay sistemi "Eveole", 1.5 yıldır Fransız hükümetinden işletme izni alamadı.
"Nedeni anlayamadım"
İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin aldığı 50 metrobüs konusunda özel bir araştırması olmadığını vurgulayan Foot, olayı duyduğunda "Böyle bir kararı verirken, hangi gerekçelerden yola çıktıklarını bir türlü anlayamadım" dediğini kaydetti. Foot, şöyle konuştu: "Öyle sanıyorum ki, son teknolojik yeniliklerin çekiciliğine kapıldılar. Daha önce de benzer vakalar çok görüldü. Kent taşımacılığı, en fazla tek bir yeniliğe tahammül ediyor. Phileas’lar manyetik sistemleri yüzünden otobüsle tramvay arası hibrid (melez) araçlar. Ayrıca dizel ve elektrik enerjisi tüketme imkânı yüzünden, ikinci bir hibrid olma özelliği var ki Eindhoven Belediyesi enerji konusundaki bu hibrid’liği değerlendiremedi. Motorları tamamen değiştirip klasik dizele geçti. Bir üçüncü yeniliği, durağa sıfır yanaşmada kızılötesi tekniği kullanması. Deneyler gösteriyor ki, daha önce denenmemiş yeniliklerin sayısını ikiye üçe çıkardınız mı, işin içinden hiç çıkamıyorsunuz."
"Politikacının çılgınlığı bu"
İtalya’nın Bologna ile Pescara belediyelerinin de Phileas’ların modernliğinin cazibesine kapılarak sözleşme yaptığını belirten Foot, politikacıların "teknik çılgınlığı" olarak adlandırdığı bu durumu şöyle özetledi: "Her zaman değilse de toplu taşımacılıkta karar verme mekanizmaları, birçok kez irrasyonel davranabiliyor. Burada muhtemelen 'teknoloji fetişizmi' olgusu devreye giriyor. Bir noktadan sonra bu ergin çocukların kendini denetlemesi ya da MP3, son model bilgisayar gibi cihazlar alıp evlerinde oynaması gerekiyor."
"Modernlik, stratejik hatayı getirdi"
Fransız uzman Foot, eleştirilerine şöyle devam etti: "Brezilya’da çevresiyle birlikte 4 milyon nüfuslu Curitiba kenti teknolojik yenilikleri kullandı ve iyi işleyen bir metrobüs sistemine sahip oldu. Ama, durağa sıfır yanaşma sistemi kaldırım kenarına yerleştirdikleri kauçuk tabakasına sürtünmeyle sağlanıyor. İlk bakışta ilkel gelebilir ama, aynı işi daha iyi görüyor. Yani, modernlik sadece teknik nesnelerde değil, öncelikle düşünme biçiminde olmalı. Özetle sadece aracın modernliği üzerine yoğunlaşma, stratejik bir hatayı beraberinde getirebiliyor."
Foot, 'rüşvet' olasılığıyla ilgili soruyu ise, "Sanmam, çünkü, Hollanda firmasının olanakları kısıtlı. Öyle olsa Fransız Alsthom veya Kanada Bombardier gibi, sistemleri önceden denenmiş ve iyi işleyen, olanakları çok daha geniş güçlü firmaları seçmeleri gerekirdi. Hem rüşvet alırlar, hem de başları ağrımazdı" karşılığını verdi.
50 araçtan sadece 10’u sefere çıktı
İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından 2007’de Hollanda’dan satın alınan Phileas marka metrobüslerin sayısı şu anda 50. Bu araçların belediyeye toplam maliyeti ise 60 milyon euro. 26 metre uzunluğu, 305 kişiye varan kapasitesiyle yolcu taşımacılığında büyük bir yükü taşıyacağı öne sürülen Phileas’lar daha ilk seferlerinde sorun çıkardı. Buna rağmen sözleşme gereğinde araçlar alınmaya devam edildi. Zincirlikuyu - Söğütlüçeşme hattının açıldığı 2 Mart 2009 tarihinde metrobüslerin sayısı 35’e ulaştı. Ancak, sefere çıkan araçlarda şoförler büyük sıkıntılar yaşamaya başladı. Çeşitli mekanik ve elektronik sorunlar nedeniyle 35 metrobüs kısa bir süre kullanıldıktan sonra İETT’nin İkitelli’deki garajına çekildi.
İETT Phileas’larda bazı teknik değişikliklere gideceğini ve tamamının 1 Mayıs tarihinden itibaren metrobüs hattında sefere başlayacağını bildirdi. Ancak, İETT’nin bu açıklamasına rağmen Phileas’ların tamamı seferlerde yer almıyor. Şu an seferdeki Phileas sayısı 10’u geçmiyor. Edirnekapı-Söğütlüçeşme hattında kullanılan araçların neden Avcılar istikametine devam etmediği yönündeki sorulara, "Bu hat daha yoğun" diye yanıt veriliyor.
Tekin’den önerge
CHP İstanbul İl Başkanı ve İstanbul Büyükşehir Belediye Meclisi Grup Başkanı Gürsel Tekin, İstanbul Büyükşehir Belediye Meclisi’nde bir önerge vererek, Phileas marka metrobüs alım ihalesini ve araçların alınmadan önce fizibilite çalışması yapılıp yapılmadığını sordu. Tekin, İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Kadir Topbaş’ın önergeye cevap vermemesi durumunda yargıya başvuracaklarını söyledi.
Tekin, "Satıcı firmanın raporunda, araçların 16 meyile kadar çıkılabileceği belirtiliyor. Buna rağmen alım işini yapan komisyon üyeleri kimlerdir?" diye sordu.