Bakü-Ceyhan Projesi’nde sona gelindi. Hattın açılışı bugün Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer’in de katılacağı bir törenle Bakü’de yapılacak.
Bakü’den başlayıp Ceyhan’da son bulan bin 774 kilometrelik petrol boru hattında ilk sevkiyat bugün başlıyor. Hat ile başta Azerbaycan ve Kazak petrolü olmak üzere bölgede üretilecek 50 milyon tonluk petrol Ceyhan’daki deniz terminaline ulaşacak.
Bakü-Ceyhan günlük 1 milyon varillik kapasitesi ile dünya üretiminin 80’de birini karşılayacak. Hat, 2007 yılında tam kapasite ile çalışmaya başlayacak.
Törene Cumhurbaşkanı Sezer’in yanı sıra Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, Gürcistan Devlet Başkanı Mihail Şaakaşvili, Kazakistan Devlet Başkanı Nursultan Nazarbayev de katılıyor. Törene ayrıca projeye siyasi ve ekonomik desteğini her fırsatta sunan ABD’den de bakan düzeyinde katılım olacak.
İLK RAFİNERİ NOBEL KARDEŞLERDEN
Bakü petrolleri ilk işletmeye açıldığında takvimler 1870’leri gösteriyordu. O tarihe kadar, Hazar kıyısında yaşayanlar neft dedikleri sıvıyı, deriden kaplara koyup, deve sırtında taşıyor ve bunun ticaretini yapıyordu. 1870’li yıllarda İsveçli Nobel kardeşler Bakü’ye geldi ve Rus Çarı’ndan aldıkları imtiyazla petrol sanayiine el attı. Bakü’de ilk rafineriyi kuran, Hazar Denizi’nde ilk petrol tankerini hizmete sokan, bölgede ilk boru hattını inşa edenler de Robert ve Alfred Nobel kardeşlerdi.
Hazar petrolünün dünyaya açılmasıyla birlikte, petrole sahip olma kavgası da başladı. Adına ‘büyük oyun’ dediler. O dönemde kavga, İngiliz İmparatorluğu’yla Çarlık Rusya’sı arasındaydı. Ancak, araya 1’inci Dünya Savaşı ve Rusya’daki Bolşevik Devrimi girdi.
İLK BP GELDİ
Hazar petrolü 1990’larda yeniden uyandı ve 20’nci yüzyılın başındaki petrol oyunu yüzyılın sonunda yine sahne aldı. Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra Azerbaycan’a ilk gelen, British Petroleum’un (BP) başındaki John Brown oldu. Brown’ın dönemin Azerbaycan Cumhurbaşkanı Ayaz Muttalibov’la yaptığı görüşmelerden bir sonuç çıkmadı. Muttalibov’dan sonra yönetime gelen Ebulfez Elçibey batıya dönük bir siyaset izlemeye başladı. Bu dönemde dünyanın bütün önemli petrol şirketleri Bakü’ye akın etti.
TÜRKİYE DEVREDE
Türkiye’de, Süleyman Demirel’in başbakanlığını yaptığı koalisyon hükümeti vardı. Demirel, 1992 yılının Ocak ayında Washington’da ABD Başkanı George Bush’la görüştü. Bu görüşmeden sekiz ay sonra yönetime gelen Bill Clinton’la da benzer bir görüşme gerçekleştirildi.
Türkiye, ABD ve Avrupa ülkelerinin ilgisini Kafkasya ve Orta Asya’ya çekmek için çaba harcıyordu. Aynı zamanda, Hazar’daki petrolün batı pazarlarına ulaştırılması için Azerbaycan’daki Elçibey yönetimiyle görüşüyordu. 1992 yılının Kasım ayında iki ülke arasında bir ön protokol imzalandı.
1993 Kasım’ında başlayan Haydar Aliyev dönemiyle birlikte Azerbaycan önce Rusya’nın önderliğinde oluşturulan Bağımsız Devletler Topluluğu’na katıldı, Ardından da, petrol şirketleriyle o güne kadar yapılan görüşmeler, Bakü-Ceyhan hattıyla ilgili imzalanan protokoller bir süre askıya alındı.
RUSYA: YENİ HAT GEREKSİZ
1994 yılının 20 Eylül’ünde Bakü’de büyük bir tören düzenlendi. Asrın kontratı adı verilen anlaşmaya imza atıldı ancak anlaşma tam olarak hazır değildi. Sonraki süreçte dönemin ABD Başkanı Bill Clinton birden fazla boru hattı yapılmasını isterken, bir de adres gösterdi. Hatlardan biri batıya Türkiye’nin üzerinden gidecekti. Rusya ise, petrolün Karadeniz kıyısındaki kendi limanı olan Novorosisk’e getirilmesini, buradan dünyaya pazarlanmasını istiyordu. Yeni bir hat yapılmasını gereksiz buluyordu.
Bu dönemde Bakü hareketlendi. Önce Elçibey’in devrilmesine yol açan darbenin lideri ve ülkenin başbakanı olan Suret Hüseyinov’a bağlı güçler Gence’de ayaklandı. Cumhurbaşkanı Aliyev de, halkı topladı ve yanı başında duran Başbakan Hüseyinov’u suçladı. Ancak, bu olayın ardından fazla zaman geçmeden Bakü’deki seçkin polis birliklerinin lideri Ruşen Cevadov’un Aliyev’e suikast planladığı ortaya çıktı. Haydar Aliyev Bakü’ye geldi ve Cevadov öldürüldü. Bu darbeye bazı Türklerin de adı karıştı ve sonradan Türkiye suçlandı.
Olayların durulmasının ardından Hazar’ın statüsü gündeme taşındı ve tartışılmaya başlandı. Moskova’ya göre, Hazar Denizi’nin hukuki statüsü belirlenmeden buradaki kaynaklar işletilemezdi. Dolayısıyla, petrol üretilemez ve dışarıya satılamazdı. Rusya’nın iddiasına Hazar petrollerine ortak olamayan İran da katıldı. Statü tartışmasıyla birlikte, ana ihraç hattı da tartışılıyor, erken petrolün piyasalara sunulması konusunda Moskova, ısrarla Novorosisk’i öneriyordu.
CEYHAN YOLU AÇILIYOR
Türkiye ise, Azeri petrolünün Süpsa’dan (Gürcistan) akması durumunda Bakü-Ceyhan hattının yolunun açılacağına inanıyordu. 1995 yılının yaz aylarında Türkiye, Süpsa hattı konusunda petrol şirketlerine baskı yapması için ABD yönetimini ikna etmeye çalışıyordu. Süpsa kararı çıktı; Türk heyeti Gürcistan’a gitti. 1998 yılında Süpsa hattı devreye girdi.
Erken petrol hattı konusunda Rusya’dan yana tavır alan BP, sonradan taraf değiştirmişti. Türkiye de, Bakü-Ceyhan boru hattını savunurken, boğazların kapasitesinin yetersiz olacağını belirtiyordu. 1999’un sonbaharı, Hazar petrolünün Ceyhan’a akmasını sağlamada önemli bir dönemeç oldu. 18 Kasım’da İstanbul’da gerçekleştirilen AGİT zirvesinde imzalanan belgeler, Hazar petrollerinin önündeki engelleri kaldırıyor, Ceyhan’ın yolunu açıyordu.
2003 NİSAN’INDA İNŞAAT BAŞLADI
Yapımına 2003 yılının Nisan ayında başlanan boru hattının 2.6 milyar dolara mal olacağı hesaplanıyordu, maliyet 3 milyar doları aştı. Finansmanın yüzde 70’i uluslararası kredi kuruluşlarından sağlandı, yüzde 30’unu anlaşmaya taraf petrol şirketleri karşıladı.
Sangaçal terminalinden başlayan boru hattı, tam bin 760 kilometre sonra Ceyhan’a ulaşıyor. Hattın bin 70 kilometresi Türkiye topraklarında yer alıyor. Hat, bazı bölgelerde 2 bin 800 metre yüksekten geçiyor. Boru hattından akacak petrol miktarı aşamalı olarak artacak. 2008 yılında 30 milyon ton Azeri petrolü, hattan akıp Ceyhan’a ulaşacak.
İLK PETROL SONBAHARA CEYHAN’DA
Boru hattı tamamen dolduğunda, petrol saatte 7 kilometre hızla akacak. Hazar Denizi kıyısındaki terminalden pompalanan petrol 251 saatte, yani 10.5 günde Ceyhan’da olacak. Bakü-Tiflis-Ceyhan Boru Hattı’na ilk pompalanacak petrol, hattın test edilmesi nedeniyle ancak sonbaharda Ceyhan’a ulaşacak. Ekim ayında testler bitmiş, hat tamamen petrolle dolmuş olacak.