Türkiye’nin girişimiyle 1990’ların başında gündeme gelen ve 2002’de temeli atılan Bakü-Ceyhan boru hattına ilk petrol sevk edildi.
Azeri ve Kazak petrolünü Ceyhan’a ulaştıracak hattan Türkiye yılda 300 milyon dolar kira geliri elde edecek. Dünya petrollerinin yaklaşık yüzde 5’inin geçeceği boru hattına verilen ilk petrol muhtemelen eylül ayında Ceyhan terminaline ulaşacak ve toplam 10,4 milyon varil petrol, boru hattını doldurmuş olacak. Günde 1 milyon varilin taşınacağı boru hattı projesi, Türkiye’nin jeopolitik gücünü sağlamlaştıracak olmasının yanı sıra boğazlardaki aşırı trafik yükünden kaynaklanan geçiş risklerini de en aza indirmesi açısından büyük öneme sahip. Boru hattından alacağı kira gelirinin yanı sıra Hazar’daki yeni petrol arama çalışmaları projeye ortak olan Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı’na yeni gelirler kazandıracak. Maliyeti 3,6 milyar doları bulan hattın 40 yıllık işletme süresince Türkiye, yaklaşık 12 milyar dolar para kazanacak.
Azerbaycan’ın başkenti Bakü’deki Sangaçal terminalinde düzenlenen törene Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer, Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, Gürcistan Cumhurbaşkanı Mihail Saakaşvili ve Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev ile Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Hilmi Güler, ABD Enerji Bakanı Samuel Bodman ve birçok ülkeden temsilciler katıldı. Törende, Kazak petrollerinin boru hattına katılmasını sağlayan bildiri tarafların ilgili bakanlarınca, Kars-Tiflis-Bakü Demiryolu Projesi’ne ilişkin bildiri de ilgili ülkelerin cumhurbaşkanlarınca imzalandı.
Cumhurbaşkanı Sezer, gündeme geldiği ilk zamanlarda bir düş olarak tanımlanan, ancak bugün dünyanın en büyük enerji projelerinden olan Bakü-Tiflis-Ceyhan boru hattı projesinin gerçeğe dönüşmesinin önemine vurgu yaptı. Sezer, Doğu-Batı Enerji Koridoru'nun ikinci ayağını oluşturan Bakü-Tiflis-Erzurum arasındaki Şahdeniz doğalgaz boru hattı tasarısının, öngörüldüğü biçimde 2006 sonunda hayata geçirilmesinin ortak dilekleri olduğunu da ifade etti. Aliyev ise projenin hayata geçirilmesinde Amerika'nın büyük katkı sağladığını söyledi. Hattın gerçekleşmemesi için birçok yerden baskı geldiğini dile getiren Aliyev, “Petrol potansiyelimizi tam olarak dünyaya açmak için büyük bir hatta ihtiyaç vardı. Buna inanmayanlar, engel olmak isteyenler vardı; ama Azerbaycan dostlarıyla iyi bir çalışma ortaya koydu; BP'den destek aldı ve bu proje gerçekleşti.” diye konuştu. Boru hattının bölgede güvenliğin ve işbirliğinin sağlanmasında büyük katkısı olacağını vurgulayan Aliyev ayrıca, ülkesinin Ermenistan ile olan sorunlarına da değinerek, bu konuda çözüm için ABD'den destek istedi.
Saakaşvili ise hattın devreye girmesiyle Gürcistan ve bölge ülkelerinin kaynaklarını ihraç edebilme imkanı doğduğunu ifade etti. Saakaşvili, demiryolu hattının da devreye girmesinin, bölge için büyük önem taşıdığını dile getirdi. Nazarbayev ise boru hattının işletime açılmasıyla kendi ülkesinin de petrol ihraç imkanının artacağını belirterek, “Projenin tamamlanmasıyla bağımsız Azerbaycan tarihinde yeni bir sayfa açılıyor.” dedi. Nazarbayev, Kazak petrolünün ihracında Bakü-Ceyhan'ın yanı sıra Çin, Rusya ve İran gibi çeşitli güzergahları da kullanacaklarını kaydetti.
Hatta ilk petrolün pompalanmasını ‘dünyayı değiştirecek gün olarak' nitelendiren ABD Enerji Bakanı Bodman da, ABD Başkanı George W. Bush'un projenin faaliyete geçmesi dolayısıyla kendisine ilettiği mesajı okudu. Bush mesajında, Kazakistan'ın boru hattına katılmasını desteklediğini belirterek, Hazar petrollerinin dünya pazarına ulaştırılması için ideal tek yol olduğunu vurguladı ve projenin bölge güvenliği açısından önemine dikkat çekti. Fransa Cumhurbaşkanı Jacques Chirac, İngiltere Başbakanı Tony Blair ve İtalya Başbakanı Silvio Berlusconi de birer mesaj yollayarak hattın devreye girmesini kutladı.
Boru hattına Kazakistan da katıldı
Konuşmaların ardından Kazakistan'ın boru hattına katılışı dolayısıyla imzalar atıldı. İlgili protokole Türkiye adına Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Hilmi Güler, Gürcistan, Azerbaycan ve Kazakistan adına dışişleri bakanları, ABD adına ise Enerji Bakanı Samuel Bodman imza koydu. Azerbaycan ile Kazakistan arasında imzalanan ‘Bakü Deklarasyonu' ile Kazakistan petrollerinin denizyoluyla Bakü'ye getirilip hatta verilmesi kararlaştırıldı. Daha sonra Kars-Tiflis-Ahalkeleki (Gürcistan)-Bakü demiryolu inşaatına ilişkin imzalar atıldı. Projeye Türkiye adına Cumhurbaşkanı Sezer, Gürcistan adına Cumhurbaşkanı Saakaşvili ve Azerbaycan adına Cumhurbaşkanı Aliyev imza koydu.
BP, 10 Mayıs'ta Azeri petrolünün Ceyhan limanına bin 774 km'lik bir boru hattı üzerinden ulaştırılmasını sağlayan projede ana pompalama istasyonunu petrol ile doldurmaya başlamış ve böylece boru hattı üzerinden petrol akışının ilk aşamasına geçilmişti. Hattın tamamının doldurulması için 10 milyon varil petrol gerekiyor ve aşama aşama yapılacak bu işlemin 5 ay sürebileceği belirtiliyor. BTC Türkiye Proje Direktörlüğü'nden yapılan açıklamada, dolum sırasındaki başlangıç pompalamanın günde 150 bin varil olacağı belirtildi ve “Bu rakam ile işletmenin başlarındaki pompaj miktarı arasında önemli bir fark beklenmemektedir.” denildi. Aynı zamanda Irak petrolünün terminali olan Ceyhan'da sadece BTC için her biri 1 milyon varil kapasiteli 7 tanktan oluşan yeni bir terminal inşa edildi. Açıklamada, terminal inşaatının yüzde 99 oranında tamamlandığı belirtilerek, “Testler ve tamamlama çalışmalarının temmuz ayında bitirilmesi beklenmektedir.” denildi.
‘Ortadoğu’ya alternatif olacak’
Öte yandan ABD’de iş ve ekonomi dünyasına hitap eden Wall Street Journal gazetesi, Hazar bölgesi petrolleri ve hizmete açılan Bakü-Tiflis-Ceyhan petrol boru hattının, Batı piyasaları için istikrarsız Ortadoğu petrolüne bir alternatif oluşturacağını yazdı. Gazete, BTC’nin dünyanın büyük petrol şirketlerinin yeni rezervlere ulaşabilmek için ne kadar pahalı ve kompleks projelere imza attıklarının da bir örneğini teşkil ettiğini ifade etti. Hattan taşınacak günde 1 milyon varil petrolün dünya petrol talebinin yüzde 1’inden biraz fazla olduğuna işaret eden gazete, buna rağmen söz konusu miktarın dün yeniden 50 doları aşan petrol fiyatlarını dizginleyecek bir etkide bulunmaya yeterli olmayacağını kaydetti. Gazete, BTC’den pompalanacak Hazar petrollerinin kaliteli ve piyasa değeri yüksek petrol olduğunun altını çizdi.
Günde 2 milyon varil üretim kapasitesine sahip Hazar petrollerinin, dünya petrol ihtiyacı bakımından Ortadoğu petrollerinin yerini alamayacağına değinen gazete, söz konusu miktarın ancak direnişçiler tarafından felç edilen Irak’ın petrol üretimi kadar olduğuna işaret etti. Gazete, Körfez bölgesi petrol rezervinin 715 milyar varil, Hazar rezervlerinin ise sadece 33 milyar varil olduğunun tahmin edildiğini belirtti.