Kanun değişikliği ile kamu kuruluşlarına, istimlak yaparken mal sahibinin rızasını alma şartı getirilmesi, bazı projelerin yarım kalmasına yol açtı. Uygulamadan, en çok bölünmüş yollar için binlerce istimlak yapan Karayolları bölge müdürlükleri etkileniyor. İzmit-Yalova arasındaki duble yol çalışmalarında bazı mülk sahiplerinin biçilen rayiç fiyatın üç katını istemesi üzerine kavşak ve köprüler yarım kaldı.
Karayolları yetkilileri, anlaşmazlık sebebiyle kavşak inşaatlarını bir yıldır bitirememekten şikayetçi. Aynı binada oturan daire sahiplerinden 7’sinin, tespit edilen değere razı olduğunu belirten yetkililer, yaşadıkları sıkıntıyı şu sözlerle dile getiriyor: “Sadece bir daire sahibi verilen rakamı yeterli bulmuyor. Mahkemeye dava açmadan bu binayı istimlak edemiyoruz. Mahkemelerin ne zaman sonuçlanacağı belli değil, projelerimiz bu yüzden gecikiyor. Mal sahiplerinin haklarını mahkemede araması normal; ama bu durum işleri aksatmamalı.”
6830 sayılı Kamulaştırma Kanunu 2001'de değiştirilerek yerine 2942 sayılı kanun getirildi. Değişiklikle istimlak yapılacak arsa ve gayrimenkul sahipleriyle il ve ilçe takdir komisyonlarının yerine istimlakı yapan kuruluş muhatap olmaya başladı. Kuruluşların bünyesindeki kamulaştırma mühendislikleri vatandaşla bire bir pazarlık yapmaya başladı. Yeni kanunun bir diğer özelliği de kamulaştırma yapılırken rıza şartının getirilmesiydi. İstimlak yapılacak alan üzerinde yargı yolu açılmadan kamulaştırma yapan kurumlar, kanun değişikliğinin ardından vatandaşla anlaşmadan çivi bile çakamaz hale geldi. Kuruluşlar mülk sahibinin değere itirazı halinde dava açılıp mahkeme sonuçlandıktan sonra istimlak çalışmalarına başlayabiliyor.
Kanunda yapılan değişiklik Devlet Su İşleri, Türkiye Elektrik Kurumu ve Karayolları gibi uzun şeritler boyunca istimlak yapan kamu kuruluşlarını olumsuz etkiledi. Acil Eylem Planı kapsamında yer alan 15 bin kilometrelik duble yol (bölünmüş yol) çalışmalarıyla yoğun bir dönem geçiren Karayolları Genel Müdürlüğü, değişikliklerden olumsuz etkilenenlerin başında geliyor. Bugüne kadar yolların yapımı için 2 bin 100 ihale yapan kurum, 3 yıl içinde 5 bin kilometrelik yolu hizmete açtı. 2005 sonuna kadar 7 bin kilometrelik yolun asfalt seviyesinde bitirilmesi hedefleniyor. Karayolları bölge müdürlükleri bünyesindeki kamulaştırma mühendislikleri, yol genişletmesi, kavşak ve köprü yapımları için hızlı bir istimlak çalışması yürütüyor. Yerleşim yerlerine uzak bölgelerde ya da iç kesimlerde kamulaştırma yapılırken sorun yaşanmıyor. Ancak yerleşim bölgeleri içinde değeri yüksek olan arsa ve gayrimenkul kamulaştırmalarında ciddi tıkanmalar var.
Acil Eylem Planı'nda yapımına başlanan birinci öncelikli yollardan en önemlisi İzmit-Yalova arasındaydı. Ölümlü ve yaralanmalı trafik kazalarına sahne olan yolun genişletilmesi çalışmaları 2003 yılında başladı. Bugüne kadar 68 kilometrelik kısım bölünmüş yol haline getirildi. Çalışma için bin parsel kamulaştırıldı. İstimlaklar karşılığında toplam 33 milyon YTL ödendi. 2006'nın başında tamamı hizmete açılması planlanan yol, Gölcük ve Karamürsel girişlerindeki iki kavşak yapımında arazi sahiplerinin biçilen değerin iki katı fiyat istemesi sebebiyle bitirilemiyor.
Karamürsel girişinde bölünmüş yol ile iç bölgelerin bağlantısını sağlayacak kavşağın tamamlanması için tek engel 8 dairelik bir apartman. Bir yıl önce binanın istimlak edilmesi için çalışmalarına başlayan görevliler, 6 daire sahibiyle fiyat konusunda anlaştı. Apartmandaki iki daire sahibi 43 milyar liralık değere razı olmayınca Karayolları mahkemeye başvurdu. Davalardan birisi geçtiğimiz günlerde sonuçlandı, ancak diğer daire sahibiyle ilgili dava halen devam ediyor. Karayolları yetkilileri daire sahibini ikna etmek için uzun süre uğraşmasına rağmen sonuç alamadı. 7 daire sahibinin ayrıldığı binanın sadece birinci katında oturan ev sahibi eşyalarını boşaltmadı. Gündüz evde kimsenin bulunmadığı bina kavşak ortasında ilginç bir görüntü oluşturuyor.
Kamulaştırma ile ilgili diğer bir sorun Gölcük girişinde yapımı devam eden kavşak çalışmalarında yaşanıyor. Yoldan kuzey ve güney istikametine gitmek isteyen araçlar için tasarlanan kavşak, istimlakta anlaşma sağlanamaması sebebiyle yarım kalmış. Kavşağın ucu yolun yarısına kadar getirilmiş durumda. Kavşağın devamı, lastik, mermer dükkanları ve ev sahiplerinin istimlak için biçilen değere razı olmamaları yüzünden tamamlanamadı. Karayolları 1. Bölge Müdürlüğü, kavşak dolayısıyla yedi arsa ve ev sahibiyle mahkemelik oldu. Karayolları tarafından biçilen değerle mülk sahiplerinin istediği fiyat farkı üç kata kadar çıkıyor.
Bağlantı yolunun kavşağa bağlanmasına tek engel olan 2 bin 700 metrekare arsa için istimlak bedeli olarak 75 bin Yeni Türk Lirası değer biçilirken, arsa sahibi 195 bin YTL istiyor. 17 Ağustos 1999'daki deprem nedeniyle yarım kalan bir kaba inşaat ile bin 364 metrekare arsaya devlet 120 bin yeni lira değer biçiyor. Gayrimenkul sahibi ise 240 bin yeni lira istiyor. Yine deprem nedeniyle yarım kalan kaba inşaat ile 2 bin 500 metrekare arsa için teklif edilen değer 135 bin yeni lira iken, mal sahibi 240 bin YTL istiyor. Karayolları'yla arsa sahipleri arasındaki mahkemeler devam ediyor.
Yollar tamamlanamadığı için işçiler başka işe sevkedilemiyor
Kamulaştırma ile ilgili sıkıntı duble yol çalışmalarının yoğunlaştığı diğer bölgelerde de yaşanıyor. Ege Bölgesi'nde 3 yıl içinde 600 kilometre duble yolu hizmete açan Karayolları 2. Bölge Müdürlüğü de istimlak için anlaşma sağlayamadığı mülk sahipleriyle mahkemelik oluyor. Bazen çok küçük bir alanı istimlak edebilmek için 3-5 aylık mahkeme sürecini beklemek zorunda kaldıklarını belirten Karayolları yetkilileri, "Acil durumlar için doğrudan el koyma yetkisi Bakanlar Kurulu'na ait. Ama mahkemelik olan arazilerin her biri için Bakanlar Kurulu kararı çıkartmak imkansız. Daha önceki kanunda vatandaş bedele itiraz ederse mahkemeye başvuruyordu. Biz işimize devam ediyorduk." diyor.
Uzun süren mahkeme süreci işlerin aksamasına sebep oluyor. Duble yol planlanan tarihte bitirilemediği için hem Karayolları çalışanları hem de inşaat çalışmalarını sürdüren müteahhit firmanın elemanları başka işlere yönlendirilemiyor. Karayolları yetkilileri, ihaleleri alan müteahhitlerin bütün işleri bitirdiği halde mahkemelik olan bölümler için beklemek zorunda kaldığını belirtiyor. Anlaşmaya çalıştıkları bazı mülk sahiplerini ya evde bulamadıklarını ya da oyalandıklarını ifade eden yetkililer, “Mahkemelik olan kavşaklar gerek sürücüler açısından gerekse trafik kazalarının azaltılması açısından son derece önemli. Davaların uzun sürmesinden korkuyoruz. Böyle bir durumda yolların açılışı da gecikir.” diyor.