İstanbul Sanayi Odası’nın (İSO) 1967 yılından itibaren her yıl geleneksel olarak yaptığı büyük sınai kuruluşlar anketinin ilk beş yüz kuruluşa (BBK) ilişkin 2009 yılı sonuçları açıklandı. BBK’nin, 2009 yılında, bir önceki yıla göre, cari fiyatlarla dahi üretimden satışları yüzde 13.1, satış hasılatı yüzde 12.3, dışsatımı cari USD değeri ile yüzde 31.7 çalıştırdığı kişi (istihdam) yüzde 5.1 oranında azalırken; toplam kâr yüzde 33.8, yarattığı net katma değer yüzde 6.8, toplam özkaynağı yüzde 9.8 oranında artmış, mali yapısı da bir önceki yıla göre iyileşmiştir. Yaratılan net katma değerde artış da tümüyle milli gelir tanımında ya da anlamında kâr artışından kaynaklanmıştır.
Diğer göstergelerin yanı sıra BBK’nin 2009 yılı mali sonuçları da krizin yükünü emekçilerin, düşük gelirli grupların taşıdığını, varsıl kesimi, büyük kuruluşları etkilemediğini, tersine krizin varlık özkaynak ve kâr artışı gibi sonuçlar doğurduğunu ortaya koymaktadır. Varlık özkaynak, kâr artışı gibi benzer sonuçlar yalnız büyük sınai kuruluşlarda değil, daha belirgin biçimde bankacılık kesiminde de yaşanmıştır.
***
BBK’nin bir önceki yıla göre kâr artışı, nedenleri ile birlikte şöyle açıklanabilir, analiz edilebilir:
+ BBK kapsamında 15 kamu kuruluşunun toplam kârları yüzde 85.2 oranında artarken, özel kuruluşların kâr artışı yüzde 27.3 düzeyinde kalmıştır. Kamu kuruluşlarının kâr artışı, BBK’nin toplam kâr artışına yüzde 28.3 oranında katkıda bulunmuştur.
Kamu kuruluşlarında kâr artışı, finansal verimliliğin, faaliyet etkinliğinin yükselmesinden değil, kamu kuruluşlarının ürünlerine yapılan zamlardan kaynaklanmıştır. Bu nedenle kamu kuruluşlarının kâr artışını gerçek bir kâr olarak değil, dolaylı vergi artışı olarak düşünmek daha yerinde olur.
+ Faiz giderlerinde düşüş...
Faiz oranlarında düşüş, BBK’nin 2009 yılında finansman giderlerinde bir önceki yıla göre, cari fiyatlarla yüzde 24.3 oranında azalışa yol açmıştır. Faiz giderlerinde azalış 2009 yılı kâr artışının en önemli nedenlerinden biri olmuştur.
+ TL’nin yabancı paralara karşı değer kazanması...
***
Özel kuruluşların büyük bölümü yabancı parada kısa pozisyondadır; döviz yükümlülükleri döviz varlıklarından daha fazladır. 2009 yıl sonu itibarıyla TL’nin 2008 yıl sonuna göre sınırlı ölçülerde de olsa değer kazanması, birçok kuruluşta kambiyo kârının oluşmasına olanak vermiştir. Dikkat edilirse yabancı para pozisyonundaki açıklıkta TL’nin değer kazandığı dönemlerde kuruluşların kârlarını arttırdığı görülmektedir.
+ Çalışan personel sayısında ve reel ücretlerde azalış...
BBK genelinde çalışan kişi sayısı 2008 yılına göre yüzde 5.1 oranında azalmıştır. Ücret ödemelerinde azalış ise binde 7 dolayındadır. Ücret ödemeleri TÜFE ile düzeltildiğinde yüzde 2.0’ye yakın reel ücret azalışı hesaplanmaktadır.
+ 2009 ve 2008 yılları BBK kapsamındaki kuruluşlardaki farklılık...
2009 yılında ticari faaliyeti ağırlıklı büyük bir kuruluşun BBK kapsamına girmesi ve anılan kuruluşun önemli boyutta kârlı oluşu, iki yıl arasındaki karşılaştırmayı bir ölçüde bozmuştur. Sözü edilen kuruluş hariç, karşılaştırma yapıldığında, 2009 yılında BBK genelinde bir önceki yıla göre yüzde 31.4 oranında hesaplanmaktadır. Kâr farkının 2.4 puanı işte bu tutarsızlıktan kaynaklanmıştır.
BBK genelinde kâr artışının yanı sıra 2008 yılına göre kârlılık oranları da yükselmiştir. Özsermaye kârlılığı yüzde 9.9’dan yüzde 11.9’a, satış kârlılığı yüzde 3.9’dan yüzde 5.7’ye, varlık kârlılığı yüzde 4.7’den yüzde 6.5’e, ekonomik kârlılık da (net katma değer / kaynak-varlık-toplam) yüzde 12.7’den yüzde 13.4’e yükselmiştir. Kârlılık oranlarının yükselmesine karşın ulaşılan değer 2004 ve 2007 yılları performansının altında kalmaktadır.
2009 yılında kâr artışında etkili olan geçici nedenler 2010 yılı için geçerli olmayacağından, 2010 yılında kârlılık oranlarında düşüş beklenilmektedir.