Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, elektrikte 5 yıl boyunca yapılmayan zamlar nedeniyle biriken enerji KİT'lerinin borç sarmalını artık yönetemez hale geldi. 20 milyar TL'yi bulan fatura için düğmeye basan bakanlık 2010 yılının ilk çeyreğinde borç sarmalını temizleyecek tahkim yasa tasarısını Meclis gündemine taşımayı planlıyor. Bununla birlikte yıllara yayılacak zamlarla 20 milyar TL, vatandaşın cebinden çıkacak. Zamlara gelecek yıl başlanması gerektiğine dikkat çeken bir yetkili, "Bunu ya biz yapacağız ya da bizden sonraki yönetim yapacak. Ama bunu tüketici mutlaka ödemek zorunda kalacak" diye konuştu. Bürokratlar, 2010'da dünya genelinde de enerji fiyatlarında artış olacağını belirterek gelecek yıl indirim olmayacağının sinyalini verdiler.
Yıllık yüzde 6'lık zam kurtarırdı
Enerji KİT'lerinin borçlarının temizlenmesi amacıyla öncelikle, birbirinden olan alacakları için mahsuplaşmaya gidilecek ve böylece alacaklar ve borçlar netleştirilmiş olacak. Daha sonrasında kalan miktar Hazine'ye devredilecek ve böylece kâğıt üzerinde KİT'lerin bilançolarından bu borçlar ve alacaklar kalkmış olacak. Ancak bu zarar vatandaşa yapılacak zam olarak yansıtılacak.
Referans'a bilgi veren bakanlık bürokratları, zamsız geçen 2003-2008 döneminde her yıl için ortalama yüzde 5,5-6 oranında zam ihtiyacı olduğunu belirterek "Zamlar o dönem yapılsaydı şimdi biriken borç olmazdı" dedi. 20 milyar TL'lik borcun 12 milyar TL'si enerji KİT'lerinin birbirinden olan alacağından kaynaklanıyor.
8 milyar lirası zamsızlık faturası
Kamunun elektrik dağıtım şirketi TEDAŞ, elektrik satın aldığı ticaret şirketi TETAŞ ile üretim şirketi EÜAŞ'a gerekli ödemelerini eksiksiz yapamıyor. EÜAŞ da kasasına yeterli para girmeyince, BOTAŞ'tan elektrik üretim amaçlı aldığı doğalgazın parasını ödemekte sıkıntı çekiyor. Bu nedenle borç sarmalı, zincirleme olarak artıyor. 20 milyar TL'nin 8 milyar TL'si ise yapılmayan zamlar sonucu ortaya çıkan borçlanma faturası. Enerji bürokratları, bu konunun 2010'un ilk çeyreğinde çözüme kavuşturulacağını belirterek bu yükün tarımsal sulama, tüketici ve sanayici kesimlerinden hangisine ne oranda yansıtılacağı üzerinde durulduğuna dikkat çekti. 2010'dan itibaren başlayacak olan elektrik zamları, her kesime farklı oranda yansıtılacak.
Erdemir parası BOTAŞ'a gitti
Bakanlık bürokratları, geçmiş dönemde maliyet bazlı fiyatlandırmaya göre tüketici fiyatlarının ayarlanmamış olması nedeniyle özellikle BOTAŞ'ın nakit akışının zora girdiğine dikkat çekerek bu dönemde Özelleştirme Fonu'ndan para aktarıldığını vurguladı. Bakanlık bürokratları, bu yöntemin yanlış olduğuna da dikkat çekerek "Sadece 2008 senesinde 2.5 milyar dolar yani bir Erdemir parası BOTAŞ'a aktarıldı" diye sitem etti. Bu dönemde kamunun elektrik dağıtım şirketi TEDAŞ'a da özelleştirme fonundan, parçalar halinde 1 milyar TL'ye yakın para aktarıldı. Bakanlık, zarar faturasını 2010 yılından itibaren düzenli olarak vatandaşa yansıtmayı hedefliyor. Ancak 2011 seçimleri nedeniyle maliyet bazlı fiyatlandırma sisteminde bazı aksaklıkların yaşanabileceğinden de endişe ediliyor.
IMF mahsuplaşmaya soğuk bakıyor
IMF ile yeni bir stand-by anlaşmasının yeni yeni gündeme geldiği 2008'de de enerji KİT'leri arasında mahsuplaşmaya gidilmesi ve borç sarmalının eninde sonunda sıfırlanması gündeme gelmişti. Ancak bu dönemde IMF, kredi verilmesinden sonra bu sorunun çözümüne yönelik mahsuplaşmaya gidilmemesi gerektiğini hükümete iletmişti. IMF, kullandıracağı kredi ile enerji KİT'lerinin borçlarının temizlenmesini istememiş ve bu nedenle anlaşma için bu sorunun çözümünü şartlardan biri olarak hükümetin önüne sunmuştu.
Enerjide ne söylendi neler yapılmadı
* TRT payının kaldırılması: TRT payı yüzde 3,5 oranında uygulanırken 2003'te alınan bir kararla yüzde 2'ye çekildi. Tüketicinin faturasına yansıtılan ve TRT'ye ortalama 230 milyon TL kaynak yaratan bu kalemin tamamıyla kaldırılması uzun süre tartışılsa da hâlâ gerçekleştirilemedi.
* Özelleştirmeler: Elektrik dağıtım özelleştirmelerinin ilk etapta 2009'a kadar tamamlanması hedeflenirken ancak bu sene gaza basılabildi. Öte yandan, üretim özelleştirmelerine ise hâlâ başlanamadı. Bu durum özellikle elektrik üretim maliyetlerini olumsuz yönde etkiliyor.
* Kayıp-kaçak oranının azaltılması: Hükümet yüzde 21'lerde olan kayıp ve kaçak oranını aşağıya çekmeyi hedefliyordu. Ancak özellikle Doğu'daki tahsilat sorunu nedeniyle bu konuda istenilen oranda ilerleme sağlanamadı. Bunun yükünü ise faturasını düzenli ödeyen tüketici ödüyor.
* Aydınlatma bedelleri: Belediyelerden alacağını tahsil edemeyen TEDAŞ'ın imdadına 2008'de Elektrik Piyasası Yasası'na konan geçici bir madde yetişti. 1 Ocak 2009-31 Aralık 2015 arasında aydınlatma bedellerini Hazine'nin karşılaması öngörülerek geçici çözüm bulundu. Ancak gelecek belirsiz.