Şirince'de Mimari Estetik ve Huzur Bir Arada

Fotoğraflar için Can Omay'a teşekkürler...



Şirince, İzmir’in Selçuk ilçesine bağlı şirin mi şirin bir köy. Yaklaşık 8 kilometrelik bir yolla ulaşılabilen bir dağın tepesinde yer alıyor. Bir tarafta üzüm bağları, diğer tarafta ise zeytinliklerle çevrili... Şirince deyince akla hemen lezzetli meyve şarapları geliyor. Bir de tabii ki Rumlar’dan kalan, tamamı beyaz boyalı tarihi evleri...

Şirince’nin tarihçesi

Eski kaynaklarda "Dağdaki Efes" olarak anılan Şirince’de yerleşimin, Efes kentinin dağılıp limanın Kuşadası’na (Scala Nova) taşınmasıyla dağa çıkan küçük bir grup sayesinde başladığı düşünülüyor. Şirince’de bilinen en eski yapı Helenistik dönemden kalma. Büyük bir olasılıkla Efes kentinin kurulduğu Lysimakhos çağına ait olan bu yapı aslında bir kule. Bugün ise yörede manastır olarak biliniyor.



Aslında köyün bundan önceki adı "Çirkince"... Burada yaşayanların, köyü diğerlerinden gizleyerek bakir kalmasını sağlamak için bu adı verdikleri söyleniyor. 1780’li yıllarda Osmanlılar tarafından iskan edilen köye, toprağı işleyip vergi verirler düşüncesiyle Rumlar yerleştiriliyor. Şirince, Rumlar sayesinde hızla kalkınıyor ve yaklaşık 5000 nüfus barındıran 1800 haneli bir köye dönüşüyor. Bugün bile Rumlar tarafından dağlık yamaçlara kurulan üzüm bağları ve zeytinliklere bakınca, takdir etmemek mümkün değil.

9 Eylül 1922’de İzmir’in düşman işgalinden kurtarılmasından sonra Ege bölgesinde yaşayan pek çok Rum gibi Şirince ahalisinin büyük bir bölümü de Yunanistan’a göç etti. 1923 yılında gerçekleştirilen nüfus mübadelesiyle de Selanik, Kavala ve Provusta’dan gelen Türkler köye yerleştirildi. Cumhuriyet’in ilk yılarında köyü ziyaret eden, dönemin İzmir Valisi Kazım Dirik, Çirkince’nin adını "Şirince" olarak değiştirdi. Kazım Dirik’in "Böyle güzel bir yer Çirkince olamaz, olsa olsa Şirince olur" dediği söylenir.



Şirince evlerinin mimari özellikleri

Şirince’de bazı evleri restore ederek turizme açan Sevan Nişanyan, deneyimlerinden yola çıkarak Şirince evlerinin mimari özelliklerini şu şekilde anlatıyor:

"Eski Şirince evleri genellikle iki katlı olup, alt kat ahır ve depo, üst kat yasama alanı olarak kullanılır. Çukur ve dik yerlerdeki bazı evlerin üç katlı olduğu görülür. Alt kat yığma tastan, üst katın ön cephesi ve bazen yan cepheleri sıvalı ahşap bağdadi (çit) tekniğiyle inşa edilir. İstiklal mahallesindeki (kiliseler mahallesi) evlerin cephesi genellikle doğuya, İstihlas mahallesindekilerin cephesi kuzeye bakar. Ev cepheleri yamaç boyunca eş yükseklikte düzgün sıralar halinde dizilmiş olup, köyün genel görüntüsüne güzelliğini veren en önemli unsurlardan biri budur. Son yıllarda bazı evlerin yıkılması, bazı evlerin yerine de nizamsız ve yamuk binaların yapılmasıyla köyün görünümü büyük ölçüde zedelenmiştir. Köy içinde yeni yapılacak yapılarda şu noktalara özellikle dikkat edilmelidir: a) Cephenin (özellikle de üst kat cephesinin) etraftaki evlerle aynı yöne bakması; b) Ev kotunun aynı sıradaki evlerle aynı hizada, arka sıradaki evlerden ortalama bir kat kadar (2.5-4 metre) düşük ve ön sıradaki evlerden bir kat kadar yüksek olması.

Tipik Şirince evinin ön cephe eni 8.10 metredir. Bununla birlikte eni 16 metreyi bulan çift cephelere, 5.40 m eninde dar cephelere ve 4.05 m eninde yarım cephelere de rastlanır. "L" şeklindeki bazı evlerde biri geniş (8.10 veya 5.40 m) diğeri dar (4.05 m) olmak üzere önde çift cephe bulunur. Ortalama üst kat dış cephe yüksekliği 2.70 metredir. Bu sayının 8.10'un tam üçte biri olması ilgi çekicidir. Bu basit matematiksel oranlar Şirince evlerine özgü uyumlu, göze hoş gelen görüntüyü sağlar. Alt kat genellikle daha yüksektir; 3.50 - 4 metreyi bulabilir. Anlaşılan, komşu evlerin üst katlarını bir hizaya getirebilmek için yerin doğal engebesine bağlı olarak alt katın yüksekliğiyle oynanmıştır. 3.50 metreyi aşan alt katlar ikiye bölünmek suretiyle bazen bir ara kat kazanılır. Üst kat cephesi "eli belinde" adı verilen payandalarla destekli olarak çıkma yapabilir ya da alt katla aynı hizada yani çıkmasız olabilir. Ancak çıkma olmadığı zaman da üst kat bir pervaz veya kornişle belirgin şekilde alt kattan ayrılır.



Tipik çıkma payı 40 ila 60 cm'dir. Bazen diyagonal bir çıkma yapmak suretiyle üst kat cephesinin daha uygun bir şekilde yönlendirilmesi sağlanabilir. Geleneksel Şirince evlerinin ön cephesinde balkon bulunmaz. Bazı evlerde cumba vardır.

Şirince'nin geleneksel taş duvar örgüsü, toprak (çamur) harçlı yığma taştır. Genellikle 50 cm, bazen 70-80 cm kalınlıkta örülür. Toprak harçlı duvarlar dıştan sıvandığı takdirde uzun ömürlü olmakta, ancak sıvasız kaldığında çok kısa sürede aşınıp çökmektedir. Ayrıca toprak duvarlarda rutubet ve duvar içinde yaşayan çeşitli haşere önemli sorunlardır. Bundan ötürü yeni yapılacak duvarlarda toprak yerine beton harç kullanmak zorunluluğu doğmaktadır.

Şirince'nin yerli taşı duvar örmeye müsait, yassı tabakalar veren, koyu alaca kahverengi bir taştır. Kesime pek elverişli olmadığı için, olduğu gibi, sadece köşeleri düzeltilerek kullanılır. Taşların ensiz kenarı dışa gelecek şekilde ve yatay olarak işlenmesi, gerek sağlamlık, gerekse görüntü açısından tercih edilmelidir. Geniş yüzeyleri dışa doğru (kaplama gibi) yerleştirilen taşlar hem düzensiz derzler nedeniyle daha çok beton gösterir, hem de geleneksel köy duvarlarının dokusuna yabancı düşer."

Arap saçına dönen imar tadilat planı

1986 yılında "doğal sit alanı" ilan edilen Şirince, 1997 yılında "üçüncü dereceden doğal sit alanı" kapsamına alındı. Ardından "Koruma Amaçlı İmar Planı"nın oluşturulması yaklaşık 10 yıl sürünce, bu dönemde köylüler tarafından izinsiz restore edilen bütün evler için yıkım kararı çıktı. Bu evler arasında Sevan Nişanyan'ın restore edip, turizme açtığı 6 ev de vardı.



Sonunda kansere dönüşen "Şirince Kentsel Sit Alanı Koruma Amaçlı İmar Planı", Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından yaptırıldı. Ardından köylüler, Şehir Plancısı M. Orhan Beker ve ekibi tarafından yapılan ve yapımı on yıl süren planın, aralarında yapımcı TRT mensubu Nuray Yılmaz ile Sevan Nişanyan'ın da bulunduğu "dışarıdan gelenleri" koruduğu gerekçesiyle mahkemeye başvurdu.

Köylülerin başvurusu üzerine İzmir 2'inci İdare Mahkemesi, "zeytin alanlarının konut alanı olarak öngörülmesi" nedeniyle planın yürütmesini durdurdu. Mahkeme heyeti kararında, dava konusu planın 2 bin 863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarının Korunması Hakkındaki Kanun hükümlerine, şehircilik esaslarına ve planlama ilkelerine uygun olup olmadığının incelenmesi için bilirkişi görevlendirildiği belirtti. Kararda; "Bilirkişi raporunda kentsel dokunun korunup yaşatılmasına ilişkin hükümlerinin, plan kararlarının, plan notlarının ve plan raporunun imar mevzuatına, şehircilik esaslarına uygun olduğu, ancak yerleşimin doğusunda bulunan yapı adasının tarımsal niteliği korunacak alan olması ve üzerinde zeytin ağaçlarının bulunması nedeniyle konut alanı olarak öngörülmesinin uygun olmadığı kanaatine varıldığı bildirilmiştir. Zeytin alanlarının konut alanı olarak öngörülmesinin şehircilik esasları ve kamu yararına uygun olmadığı açık olduğundan, planın uygulanması halinde telafisi güç zararlar doğurabileceğinden yürütmenin durdurulmasına karar verilmiştir" ifadeleri kullanıldı.



Şirince'ye gideceklere birkaç öneri

Bugün tamamen turistik bir köye dönüşen Şirince’de pek çok kişi evlerini restore ederek pansiyona dönüştürmüş. Fiyatlar, oda başına bir gecelik ortalama 100 TL civarında. Konaklama için Giritli Pansiyon’u önerebilirim. Burası da diğerleri gibi tipik bir Şirince evi. Sahibi mümkün olduğunca orijinalliğini korumaya özen göstermiş. Odalarını da eskitilmiş ahşap mobilyalar ve otantik tekstil ürünleriyle dekore etmiş. Pansiyonun bahçesinde keyifli bir oturma köşesi ve hamak bulunuyor. Burası huzur arayanlar için oldukça ideal. Ayrıca muhteşem bir köy panoramasına sahip sevimli bir terası da var. Tel: 0535 869 17 00



Yemek için ise Le Jardin Restaurant uygun olabilir. Karşı yamaçtaki üzüm bağlarına bakan keyifli bir terası olan restoranda, sabahları geleneksel köy kahvaltısı veriliyor. Tel: 0232 898 30 29



Şirince’nin meşhur şaraplarının tadına bakmadan kesinlikle dönmeyin. Köyde pek çok şarap evi bulunuyor. Buralarda karaduttan kavuna kadar çok farklı çeşitleri bulunan meyve şaraplarının tadına ücretsiz olarak bakabiliyorsunuz.